SYSTEM POLITYCZNY HISZPANII, Politologia i Dziennikarstwo
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Piotr Marczewski: System polityczny Hiszpanii
Piotr Marczewski
10.04.2005.
-------------------------------------------------------------------------
Uwaga: Tekst został opublikowany w pierwszej połowie 2005 r.
-------------------------------------------------------------------------
GENEZA: KONSTYTUCJA I USTRÓJ TERYTORIALNY
Pocz±tki współczesnego konstytucjonalizmu hiszpañskiego nale¿y wi±zaæ ze schyłkiem i
upadkiem działalno¶ci nacjonalistycznego dyktatora, generała Francisco Franco (Generalísimo
Francisco Franco, Francisco Franco Bahamonde, Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo
Franco y Bahamonde Salgado Pardo). Po jego ¶mierci w 1975 r. władzê w Hiszpanii przej±ł
wyznaczony przez niego na nastêpcê ksi±¿ê Juan Carlos z dynastii Burbonów. W praktyce ju¿
w roku nastêpnym zatwierdzono w ogólnonarodowym referendum ustawê reformuj±c±
polityczne struktury pañstwa: m.in. odrzucono obowi±zuj±c± dot±d zasadê reprezentacji
ograniczonej, jak równie¿ wprowadzono głosowanie powszechne do parlamentu.
Demokratyczne reformy oznaczały wiêc m.in. mo¿liwo¶æ wyboru nowego parlamentu
(Kortezów), co nast±piło w 1977 r. Ciało to - działaj±c jako Konstytuanta - uchwaliło w 1978 r.
demokratyczn± konstytucjê, która jeszcze w tym samym roku została zatwierdzona w
ogólnonarodowym referendum, jak równie¿ podpisana przez króla.
Hiszpañsk± monarchiê konstytucyjn± trudno jest zaklasyfikowaæ w ramach typologii dwóch
podstawowych ustrojów terytorialnych współczesnego pañstwa, a wiêc w ramach ustroju
federacyjnego (np. Niemcy, Belgia), b±d¼ unitarnego (np. Polska, Szwecja). Kraj ten
reprezentuje raczej formê po¶redni±, któr± jest pañstwo wspólnot (el Estado de las
Autonomías) - ustrój pod wieloma wzglêdami zbli¿ony do cech znanych z federacji. Konkretnie
- i zgodnie obowi±zuj±c± konstytucj± (art. 137) - Hiszpania jest krajem podzielonym na
gminy, prowincje i wspólnoty autonomiczne. Najwiêksze jednostki terytorialne to 17 wspólnot
autonomicznych (las Comunidades Autónomas), które ciesz± siê du¿± samodzielno¶ci± - s± to:
Andaluzja (Andalucía), Aragonia (Aragón), Asturia (Asturias), Baleary (Islas Baleares),
Estremadura (Estremadura), Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria) Kastylia La Mancha
(Castilla La Mancha), Kastylia-León (Castilla León), Katalonia (Catalunya), Kraj Basków (País
Vasco), La Rioja (La Rioja), Madryt (Madrid), Murcja (Murcia), Nawarra (Navarra), Walencja
(Valencia), Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).
W porównaniu do typowo federacyjnych czê¶ci pañstwa (landów, krajów, stanów itp.),
wspólnoty autonomiczne nie posiadaj± uprawnieñ konstytucyjnych, jak równie¿ nie ciesz± siê
suwerenno¶ci±, która - zgodnie z konstytucj± - pozostaje wył±cznie w gestii pañstwa:
"Konstytucja opiera siê na nierozerwalnej jedno¶ci Narodu Hiszpañskiego, wspólnocie i
niepodzielno¶ci kraju wszystkich Hiszpanów, uznaje prawo do autonomii narodów i regionów,
z których siê składa i solidarno¶ci miêdzy nimi wszystkimi". W efekcie ka¿da ze wspólnot
posiada swój statut, który okre¶la zakres ustawodawczej i wykonawczej autonomii danego
regionu, stanowi±c przy tym o podziale kompetencji miêdzy administracj± centraln± a władz±
terenow±. Pañstwo nie mo¿e wprawdzie ingerowaæ w tre¶æ 17 statutów, jednak nastêpuj±ce w
nich z inicjatywy władz danego regionu zmiany wymagaj± zgody Kortezów.
Chocia¿ niektórzy autorzy wci±¿ klasyfikuj± Hiszpaniê jako pañstwo unitarne nie wydaje siê to
byæ pogl±dem uprawnionym, za¶ rozwój etnicznego nacjonalizmu i regionalizmu oparty o
społeczno-historyczny kontekst, a na pocz±tku XXI w. wspomagany dodatkowo wyra¼nymi
sukcesami wyborczymi regionalnych ugrupowañ politycznych z pewno¶ci± mo¿e mieæ wpływ
na dalsz± ewolucjê ustroju terytorialnego pañstwa w kierunku federacji.
Utworzono 9 February, 2008, 14:56
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
SYSTEM PARTYJNY
W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny, jednak dwie partie - Hiszpañska Socjalistyczna
Partia Robotnicza (PSOE) i Partia Ludowa (PP) - s± w nim ugrupowaniami, które zdobywaj±
najwiêcej głosów i w praktyce od lat odpowiadaj± za tworzenie kolejnych ekip rz±dowych.
Nieco inaczej sytuacja kształtowała siê wkrótce po ¶mierci generała F.Franco - ówcze¶nie
kluczow± rolê odgrywała Unia Demokratycznego Centrum (UCD) skupiaj±ca partie od
centrolewicy do umiarkowanej prawicy. Na czele tego centrowego ugrupowania stan±ł w
owym czasie Adolfo Suárez - premier "czasu przełomu". Uwa¿a siê, ¿e to wówczas zaczêto
budowaæ w Hiszpanii pluralistyczn± demokracjê parlamentarn±.
Ekipa A.Suáreza - który zreszt± był człowiekiem generała F.Franco (członek rz±du, porucznik
wszystkich trzech rodzajów broni - piechoty, lotnictwa i marynarki; zasiadał te¿ w
kierownictwie radia i telewizji) - miała z jednej strony oparcie we wspomnianej na pocz±tku
Ustawie o Reformie Politycznej (1976), z drugiej natomiast - mogła cieszyæ siê wsparciem
króla, którego zaanga¿owanie miało kolosalne znaczenie dla kształtu reform politycznych
(Juan Carlos zapobiegł m.in. w 1981 r. puczowi, przekonuj±c zrewoltowanych wojskowych, by
nie podejmowali działañ przeciwko demokratycznemu pañstwu).
Wraz z nastawaniem demokracji zaczêto stopniowy proces legalizacji kolejnych partii
politycznych. Jako pierwsz± zarejestrowano postfrankistowsk± Partiê Ludow± (PP); jej liderami
byli dwaj frankistowscy ministrowie. W istocie skupiała ona szerokie spektrum polityków: od
liberałów, przez chrze¶cijañskich demokratów, po socjaldemokratów - generalnie ludzi
umiarkowanie identyfikuj±cych siê z ideologi± F.Franco. Na bazie PP powstała w 1977 r. lu¼na
koalicja Centrum Demokratyczne (CD), która to pó¼niej zawarła z A.Suárezem układ bêd±cy
podwalin± dla startu tego polityka w wyborach parlamentarnych z madryckiej listy Unii
Demokratycznego Centrum (UCD). Przez kolejne lata sama UCD pozostawała popularna jako
siła kojarzona z A.Suárezem; podczas I kampanii wyborczej u¿yto zreszt± plakatu z podobizn±
premiera i hasłem: "Głos na Centrum to głos na Suáreza".
Nieco inne były losy Hiszpañskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), która mogła co
prawda poszczyciæ siê siêgaj±c± XIX w. tradycj±, lecz nie była jednak praktycznie w stanie
sformułowaæ wokół siebie szerokiej koalicji wyborczej. Swoj± now± liniê programow± partia
wytyczyła na swoim XXVII zje¼dzie w 1976 r. Ugrupowanie co prawda od¿egnywało siê
wówczas od pogl±dów socjaldemokratycznych, dawało siê jednak ju¿ wtedy zauwa¿yæ
odsuniêcie z władz PSOE radykalnych członków, jak równie¿ nierzadkie i bliskie jej kontakty z
europejskimi partiami socjaldemokratycznymi - np. z niemieck± SPD. Zwraca siê zreszt±
uwagê, ¿e ten wizerunek "europejsko¶ci" PSOE był dla Hiszpanów wa¿ny - zwłaszcza
zwa¿ywszy na dziesi±tki lat izolacji kraju i w obliczu powi±zañ UCD z ekip± frankistowsk±.
Liderem PSOE był Felipe González Márquez - w przyszło¶ci premier Hiszpanii.
Z PSOE rywalizowała o elektorat Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE). To opozycyjne
ugrupowanie antyfrankistowskie przeszło w owym czasie pewn± metamorfozê: na pocz±tku
1977 r. odbył siê mianowicie w Madrycie szczyt przywódców zachodnioeuropejskich partii
komunistycznych, który skierował PCE na drogê eurokomunizmu, czyli orientacji doktrynalnej i
politycznej charakteryzuj±cej siê m.in. reinterpretacj± marksizmu, krytycznym stosunkiem do
leninizmu, odrzuceniem postulatu dyktatury proletariatu i zasady kierowniczej roli partii
komunistycznej. Eurokomuni¶ci przyjmowali przy tym w sferze ekonomicznej zasadê
gospodarki mieszanej, któr± rz±dz± prawa rynku, opowiadali siê za integracj± europejsk±,
głosili niezale¿no¶æ od radzieckiej KPZR, krytycznie oceniali politykê wewnêtrzn± pañstw
komunistycznych, a zwłaszcza brak demokracji i łamanie praw człowieka: przykładowo,
eurokomuni¶ci przychylnie odnosili siê do działalno¶ci opozycji w krajach tzw. bloku
wschodniego i potêpili wprowadzenie 1981 r. stanu wojennego w Polsce.
Utworzono 9 February, 2008, 14:56
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Kolejnym relewantnym (istotnym politycznie) ugrupowaniem "czasu przełomu" jawił siê
Sojusz Ludowy (AP), bêd±cy koalicj± kilku zalegalizowanych jeszcze przez poprzedni re¿im
ugrupowañ prawicowych - członkami stronnictwa było kilku byłych ministrów oraz dalsze
postacie polityczne znane z okresu dyktatury. Liderem AP był Manuel Fraga Iribarne, który -
jak siê ocenia - miał niewiele wspólnego z pozycjami liberalnymi, głosił za¶ chêtniej "zdradê",
jak± miało byæ otwarcie dla ideologii marksistowskiej; hasłem wyborczym Sojuszu było: "Za
Franco ¿yli¶my lepiej". W praktyce AP, choæ kultywowała pewne skłonno¶ci autorytarne,
dystansowała siê jednak od prawicowego radykalizmu. Akceptowano przy tym reformy
polityczne i odrzucano metody terrorystyczne. Ocenia siê, ¿e wyst±pienia M.Fragi nierzadko
odstraszały jednak prawicowy elektorat hiszpañski, maj±cy w pamiêci stary system.
Krajobraz polityczny koñca lat 70. uzupełniały liczne stronnictwa regionalne. Partyjne
spektrum ulegało zreszt± z biegiem lat kolejnym przeobra¿eniom. Efektem wyborów z 1982 r.
stało siê de facto rozbicie centrowej UCD, której miejsce starał siê zaj±æ AP (w praktyce
jednak UCD traciła na popularno¶ci ju¿ od koñca lat 70.). A.Suárez utworzył w owym czasie -
1982- Centrum Demokratyczne i Społeczne - CDS, które z biegiem czasu uległo
marginalizacji. W praktyce wydarzenia te utorowały drogê PSOE do przyjêcia pozycji bardziej
centrowych, co po czê¶ci stało siê powodem jej długoletnich rz±dów i zdecydowanej dominacji
w ¿yciu politycznym kraju: 1982-1993/6. Wi±zało siê to tak¿e z pozycj± jej lidera - Felipe
Gonzáleza Márqueza, który w przeciwieñstwie do Manuela Fragi Iribarne (AP), cieszył siê
pewn± popularno¶ci± w¶ród centrowo zorientowanego elektoratu.
Tym niemniej tak¿e przyjmuj±ca pozycje centrowe PSOE napotkała ju¿ w drugiej połowie lat
80. pierwsze problemy: strajki generalne i rosn±ce jej kosztem poparcie dla Zjednoczonej
Lewicy (IU), czyli powstałej w 1986 r. koalicji mniejszych ugrupowañ konsekwentnie
lewicowych, do których nale¿ały m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i Partia Akcji
Socjalistycznej (PASOC). Te czynniki poł±czone z niezadowoleniem społecznym wobec
realizowanej przez PSOE polityki gospodarczej spowodowały pewien zwrot partii w lewo,
jednak ogólny rozwój wypadków nie pozwolił ju¿ jej odzyskaæ wcze¶niejszej pozycji - w 1993
r. socjali¶ci utracili wiêkszo¶æ absolutn± w parlamencie i w praktyce zostali zmuszeni do
utworzenia rz±du mniejszo¶ciowego przy wparciu parlamentarnym innych partii (apoyo
legislativo): poparcie popłynêło od kataloñskich i baskijskich nacjonalistów z Konwergencji i
Unii - CiU i Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej - PNV, jednak nie pozwoliło ju¿ ono na zmianê
poło¿enia pogr±¿aj±cej siê dodatkowo w skandalach i aferach korupcyjnych PSOE.
Wybory z 1996 r. wygrali konserwaty¶ci z Partii Ludowej - PP, którzy od 1982 r. (czyli rozpadu
UCD) zaczêli wyrastaæ - wtedy jeszcze jako Sojusz Ludowy (AP) - na główn± partiê
hiszpañskiej prawicy; w 1989 r. przyjêto szyld PP, a program partii stał siê bardziej centrowy,
za¶ kierownictwo wyra¼nie odmłodzono - od 1990 r. przywódc± stronnictwa został José María
Aznar López - od 1996 r. hiszpañski premier. Po przejêciu rz±dów konserwaty¶ci
przeprowadzili radykalne reformy gospodarcze, wprowadzaj±c przy tym Hiszpaniê do strefy
euro. Politykê PP charakteryzowało tak¿e nieugiête stanowisko wobec terroryzmu - zwłaszcza
baskijskiego. W 2000 r. Partia Ludowa uzyskała absolutn± wiêkszo¶æ parlamentarn±, w efekcie
czego mogła siê jeszcze bardziej radykalnie odci±æ od nacjonalistycznych partii kataloñskich i
baskijskich, które dot±d wspierały istnienie rz±du prawicowego.
Pamiêtne wybory po wydarzeniach z dnia 11 marca 2004 r. zakoñczyły jednak kilkuletni okres
rz±dów ludowców z PP. Zamachy w Madrycie nieoczekiwanie wysunêły na pierwszy plan
ostatnich dni milcz±cej ju¿ wtedy kampanii wyborczej sprawê zaanga¿owania Hiszpanii w
działania "koalicji chêtnych" w Iraku, które to (2003-2004) było sztandarowym projektem
obozu J.M.Aznara. Wyborcy - według sonda¿y, raczej zdecydowani przedłu¿yæ mandat PP -
zagłosowali za głosz±cymi hasła pacyfistyczne socjalistami z PSOE. Głosuj±cy uczynili winnym
obóz J.M.Aznara nie tylko stworzenia Hiszpanii potencjalnym celem dla terrorystów (wysłanie
hiszpañskich wojsk do Iraku), ale tak¿e ukarali jego partiê (liderem był wtenczas ju¿ Mariano
Rajoy Brey) za oskar¿anie o madryckie zamachy baskijskich separatystów.
Utworzono 9 February, 2008, 14:56
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Wydaje siê, ¿e obecnie (2005) mo¿na przyj±æ, i¿ kluczow± rolê w hiszpañskim systemie
partyjnym odgrywaj± obok socjaldemokratów z PSOE (okre¶lenie to jest bardziej na miejscu
ni¿ przymiotnik wystêpuj±cy w nazwie partii, a z pewno¶ci± bardziej adekwatny ni¿ dla
niektórych socjaldemokratycznych ju¿ tylko z nazw partii europejskich) ludowcy - wzglêdnie:
konserwaty¶ci z PP (trzeba odnotowaæ, ¿e za J.M.Aznara PP opu¶ciła Miêdzynarodówkê
Konserwatywn±, przenosz±c siê do Miêdzynarodówki Chrze¶cijañskich Demokratów).
Z ugrupowañ parlamentarnych działaj±cych w skali kraju trzeba wspomnieæ omawian±
pokrótce wy¿ej - i trac±c± jednak ostatnio na poparciu społecznym - IU.
Zdominowany przez dwa ogólnokrajowe stronnictwa krajobraz partyjny uzupełnia cały szereg
ugrupowañ regionalnych, które - dziêki demokratyzacji kraju w latach 70. - maj± wreszcie
szansê szerszej prezentacji swoich pogl±dów, bêd±cych odzwierciedleniem interesów
lokalnych i regionalnych społeczno¶ci. W 2005 r. na pewno wymieniæ tu nale¿y obecne wtedy
w parlamencie stronnictwa takie, jak: Konwergencja i Unia - CiU, Republikañska Lewica
Katalonii - ERC, Baskijska Partia Nacjonalistyczna - PNV, Koalicja Kanaryjska - CC, Galicyjski
Blok Nacjonalistyczny - BNG, Rada Aragoñska - CHA, Solidarno¶æ Baskijska - EA, Nawarra Tak
- Na-Bai.
Na uwagê zasługuje tradycyjnie wci±¿ mocna - choæ ostatnimi czasy jednak słabn±ca - pozycja
nacjonalistycznej CiU oraz wyra¼nie zyskuj±ca na poparciu lewica republikañska z ERC; to
ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyra¼nie poprawiło swój wynik wyborczy, ale tak¿e -
jeszcze w roku poprzednim - umocniło swoj± pozycjê w Katalonii, wchodz±c nawet do
koalicyjnego rz±du lewicy. Wydaje siê, ¿e obecno¶æ ERC w Kortezach - jak równie¿ innych
partii typowo regionalnych (a zwłaszcza lewicowych) - mo¿e w przyszło¶ci stymulowaæ kroki w
kierunku reformy ustroju terytorialnego pañstwa.
Nale¿y podkre¶liæ, ¿e decentralizacja hiszpañskiego systemu partyjnego daje ju¿ dzisiaj
poszczególnym ugrupowaniom mo¿liwo¶æ relatywnie swobodnego artykułowania własnych
pogl±dów - przykładem niech bêd± wydarzenia zwi±zane z pierwszym europejskim
referendum konstytucyjnym, które odbyło siê wła¶nie w Hiszpanii (luty 2005); najwa¿niejsze
partie stworzyły wówczas dwa bloki - za owym traktatem konstytucyjnym opowiadały siê
PSOE, PP, CIU, PNV i CC, przeciw natomiast - IU, ERC, BNG, EA, CHA i Na-Bai. Widaæ wiêc, ¿e
"kaliber" ugrupowañ po obu stronach barykady był ró¿ny (podobno ró¿ny był tak¿e dostêp do
¶rodków masowego przekazu), jednak sam układ ¶wiadczy na pewno o pluralizmie.
Czym¶, co charakteryzuje wspomniany tu tylko "regionalizm partyjny" jest równie¿ obecno¶æ
w poszczególnych wspólnotach autonomicznych Hiszpanii partii ¶ci¶le powi±zanych z dwoma
najwiêkszymi ugrupowaniami, czyli PSOE i PP. Obok wiêc typowych regionalistów działaj± wiêc
w przykładowej Katalonii Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC-PSOE) i Partit Popular de
Catalunya (PP), na Balearach - Partit del Socialistes de les Illes Balears (PSIB-PSOE), w Kraju
Basków - Partido Socialista de Euskadi (PSE-PSOE), w Galicji - Partido dos Socialistas de
Galicia (PSG-PSOE) itd. Ró¿ne mutacje partii działaj±cych na szczeblu centralnym maj±
nierzadko tak¿e nieco inne priorytety i odcienie programowe od centrum - obowi±zuje wiêc tu
pewna doza autonomii programowej i "jedno¶ci w ró¿norodno¶ci".
SYSTEM POLITYCZNY
Głowa pañstwa
Szefem pañstwa jest w Hiszpanii monarcha - obecnie (2005) król Juan Carlos I z dynastii
Burbonów; na tron trafił 22 listopada 1975 r., a wiêc 2 dni po ¶mierci generała F.Franco. W
praktyce monarcha jest najwy¿szym reprezentantem kraju (reprezentuje Królestwo Hiszpanii
na zewn±trz), sprawuje arbitra¿ oraz moderuje normalne funkcjonowanie hiszpañskich
Utworzono 9 February, 2008, 14:56
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
instytucji (jego ingerencja w funkcjonowanie układu nie jest jednak du¿a). Król jest tak¿e
naczelnym dowódc± sił zbrojnych, pozostaj±c przy tym nietykalnym, tzn. nie ponosz±c przed
nikim odpowiedzialno¶ci. Wydawane przez niego akty urzêdowe wymagaj± kontrasygnaty
premiera, a w niektórych przypadkach przewodnicz±cego Kongresu Deputowanych (jednej z
dwóch izb parlamentu). Król składa premierowi wniosek o sformowanie gabinetu, mianuje
przewodnicz±cego miejscowego s±du najwy¿szego i zatwierdza ministrów. Monarcha zwołuje i
zamyka sesje parlamentu oraz zatwierdza i ogłasza ustawy.
Władcy Hiszpanii:
* Dynastia habsburska
1516-1556 Karol I (cesarz - ¦wiêty Imperator Rzymski Karol V)
1556-1598 Filip II
1598-1621 Filip III
1621-1665 Filip IV
1665-1700 Karol II Zaczarowany
* Dynastia burboñska
1700-1724 Filip V
1724 Louis I
1724-1746 Filip V
1746-1759 Ferdynand VI
1759-1788 Karol III
1788-1808 Karol IV
1808 Ferdynand VII
* Dynastia Bonaparte
1808-1813 Józef Napoleon
* Dynastia burboñska
1813-1833 Ferdynand VII
1833-1868 Izabela II
* Dynastia sabaudzka
1870-1873 Amadeus I
1873-1874 Pierwsza Republika
* Dynastia burboñska
1874-1885 Alfonso XII
1886-1931 Alfonso XIII
* Dyktatura
1939-1975 gen. Francisco Franco Bahamonde
* Dynastia burboñska
1975 - współczesno¶æ Juan Carlos I
Parlament
Hiszpañski parlament to dwuizbowe, wyłaniane raz na 4 lata, Kortezy Generalne (Las Cortes
Generales), w skład których wchodz± Kongres Deputowanych (Congreso de los Diputados) i
Senat (Senado). Obie izby pochodz± z wyborów powszechnych i bezpo¶rednich.
Kongres Deputowanych liczy 300-400 członków (2004 r. było to 350 osób) i wybierany jest
Utworzono 9 February, 2008, 14:56
[ Pobierz całość w formacie PDF ]