SYSTEM POLITYCZNY CZECH, Bezpieczeństwo Narodowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
System polityczny Czech
Autor: Maciej Onoszko
07.04.2005.
1. Geneza
Ewolucja systemu politycznego Czech przebiegała na wielu płaszczyznach w sposób
porównywalny do innych krajów Europy ¦rodkowej i Wschodniej, jak równie¿ nosiła cechy
indywidualne, odró¿niaj±ce j± w znacznym stopniu od procesu konstytuowania siê innych
pañstw. Tak jak inne kraje o podobnym poło¿eniu geograficznym, Czechosłowacja po II
Wojnie ¦wiatowej znalazła siê w orbicie wpływów Zwi±zku Radzieckiego, co istotnie wpłynêło
na kształt i charakter jej systemu politycznego i, tym samym, upodobniło do s±siadów.
Monopol na władzê miała przez prawie pół wieku partia komunistyczna, która eliminowała
jakiekolwiek próby demokratycznych działañ ze strony opozycji. Jednak¿e to, co wyró¿niało
Czechosłowacjê w¶ród innych pañstw obozu sowieckiego był fakt, i¿ Czechosłowacja była
pañstwem federacyjnym, które po uwolnieniu siê od re¿imu komunistycznego zdecydowało siê
na trwały podział na dwa odrêbne, w pełni suwerenne pañstwa.
Czechosłowacja w latach miêdzywojennych była pañstwem, którego system polityczny
charakteryzowała silna pozycja prezydenta. Urz±d ten piastował w latach 1918-1935 ,,ojciec''
wywalczonej w pa¼dzierniku 1918 roku niepodległo¶ci, Tomas G. Masaryk. Po jego odej¶ciu na
emeryturê, Masaryka zast±piÅ‚ Eduard Beneš. W wyniku jawnie agresywnej polityki
Hitlera wobec CzechosÅ‚owacji Beneš zrezygnowaÅ‚ z urzêdu. Jego nastêpc± zostaÅ‚ Emil
Hacha, który w marcu 1939 roku zgodził siê zostaæ prezydentem marionetkowego
Protektoratu Czech i Moraw. W czasie wojny Beneš wróciÅ‚ do polityki i, nie uznaj±c
zmian politycznych jakie zaszły na terytorium czechosłowackim po 30 wrze¶nia 1938 roku,
uznał siebie za nadal sprawuj±cego obowi±zki prezydenta Czechosłowacji.
Po wojnie Beneš wróciÅ‚ do Pragi, gdzie odnowiono jego mandat. Wybory powszechne
w maju 1946 roku wygrali komuni¶ci, tote¿ ich przywódcy, Klemensowi Gottwaldowi,
Beneš zleciÅ‚ misjê utworzenia rz±du. Rz±d ten z pocz±tku byÅ‚ rz±dem koalicyjnym,
jednak¿e w lutym 1948 roku komuni¶ci w drodze przewrotu zdobyli w Czechosłowacji władzê
totaln± i nie oddali jej a¿ do 1989 roku.
,,Praska wiosna'' z 1968 roku znacz±co wpisała siê w historiê Czechosłowacji, gdy¿ pobudziła
czechosłowack± opozycjê do konspiracyjnej walki z komunistami. Wielu intelektualistów
wyemigrowało i zagranic± zakładało pisma rzetelnie informuj±ce o sytuacji wewnêtrznej w
Czechosłowacji. W kraju zacz±ł działaæ niezale¿ny obieg wydawniczy. Rosło w siłê ¶rodowisko
zaanga¿owane w sprawy polityki, z którego z czasem zrodziła siê faktyczna opozycja, bêd±ca
w stanie doprowadziæ do obalenia re¿imu komunistycznego.
Przełom nazwany ,,aksamitna rewolucj±'' nast±pił w 1989 roku, a jej zapalnikiem była
pacyfikacja studenckiego pochodu ¿ałobnego dla uczczenia ¶mierci Jana Opletala - studenta,
który 50 lat wcze¶niej protestował przeciw agresji hitlerowskiej. Aksamitna rewolucja miała
tak¿e drugiego mêczennika - Jana Palacha. Palach, tak jak Opletal, równie¿ był studentem. Po
oblaniu siê benzyn±, podpalił siê na znak protestu przeciwko brutalnemu stłumieniu ,,praskiej
wiosny''.
,,Aksamitna rewolucja'' zataczała coraz szersze krêgi, a komuni¶ci stopniowo oddawali władzê.
28 grudnia 1989 roku przewodnicz±cym Zgromadzenia Federalnego został Aleksander
Dubczek, a dwa dni pó¼niej Vaclav Havel został wybrany na prezydenta republiki. W czerwcu
1990 roku zorganizowano wybory do 3 parlamentów: Zgromadzenia Federalnego, Czeskiej
Rady Narodowej oraz Słowackiej Rady Narodowej. Ich składy powołano na 2-letni± kadencjê.
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Kolejne wybory z czerwca 1992 roku wyniosły do władzy ODS (Obywatelsko Demokratyczn±
Partiê) Vaclava Klausa w Czechach i HZDS (Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji) Vladimira
Meciara na SÅ‚owacji. Obaj politycy zadecydowali, ¿e w sprawie ‘rozwodu’ Czech i
Słowacji nie zostanie przeprowadzone ogólnofederacyjne referendum (wiêkszo¶æ mieszkañców
federacji wcale nie chciała podziału), a decyzja zostanie podjêta przez demokratycznie
wybranych deputowanych. 25 listopada 1992 roku Zgromadzenie Federalne uchwaliło ustawê
konstytucyjn± o zaniku federacji, a 1 stycznia 1993 roku zaczêła obowi±zywaæ Konstytucja
Republiki Czeskiej uchwalona przez Czesk± Radê Narodow±.
2. System partyjny
Czeski system partyjny charakteryzuje siê pełnym pluralizmem z wyra¼ne zaznaczonym
podziałem na prawicê i lewicê. W kolejnych wyborach okazywało siê, ¿e jêzyczkiem u wagi
przy powoływaniu wiêkszo¶ciowych rz±dów zawsze były partie centrowe, które wci±gane były
do koalicji rz±dowych zarówno przez prawicê jak i lewicê. W Czechach ci±gle funkcjonuje
partia komunistyczna, która jednak na czeskiej scenie politycznej pozostaje w izolacji.
Najwa¿niejszym przedstawicielem z licz±cych siê partii prawicowych jest ODS - Obywatelsko
Demokratyczna Partia. Wywodzi siê z prawicowego skrzydła Forum Obywatelskiego - partii,
która odgrywała główna rolê w Czeskiej Radzie Narodowej w czasach, gdy istniała jeszcze
Czechosłowacja. Po zwyciêskich wyborach w 1996 roku ODS sprawowała rz±dy koalicyjne,
jednak¿e afery zwi±zane z finansowaniem jej kampanii wyborczej spowodowały upadek rz±du
oraz odej¶cie z partii kilku czołowych działaczy. Obecnie (6 kwietnia 2005 roku) ODS znajduje
siê w opozycji do rz±dz±cej koalicji centro-lewicowej.
Na lewej stronie sceny politycznej najwa¿niejsz± parti± stała siê ÈSSD - Czeska Partia
Socjaldemokratyczna. Po wyborach z 1996 roku była główn± parti± opozycyjn± wobec
rz±dz±cego ODS. Kryzys polityczny wewn±trz ODS pomógł jej w osi±gniêciu zwyciêstwa w
wyborach w 1998 roku. Utworzony został rz±d mniejszo¶ciowy, na którego czele stan±ł
Milosz Zeman. W nastêpnych wyborach w 2002 roku udało jej siê po raz kolejny odnie¶æ
sukces, a rz±d utworzył Vladimir Spidla. Spidla wobec spadaj±cego poparcia dla swej partii i
jej klêsce w wyborach do Europarlamentu podał siê do dymisji, a na stanowisku premiera
zast±pił go, 34-letni wówczas, Stanislav Gross.
Partiami centrowymi obecnie reprezentowanymi w parlamencie s± KDU-ÈSL - Chrze¶cijañsko-
Demokratyczna Unia - Czechosłowacka Partia Ludowa oraz US-DEU - Unia Wolno¶ci - Unia
Demokratyczna. KDU-ÈSL jest konserwatywn± parti± opowiadaj±c± siê za wzmocnieniem
polityki socjalnej. Popierana jest przede wszystkim przez ludzi starszych. US-DEU jest
nowoczesn± parti± o liberalnych pogl±dach na gospodarkê, która cieszy siê poparciem ludzi z
wy¿szym wykształceniem. Jej trzon stanowi± działacze, którzy odeszli z ODS po skandalu z
1997 roku. W chwili obecnej (6 kwietnia 2005) obie partie s± czê¶ci± koalicji rz±dz±cej opartej
na ÈSSD. W latach 1996-98 KDU-ÈSL była partnerem koalicyjnym ODS.
Swego rodzaju ciekawostk± na czeskiej scenie politycznej jest KSÈM - Partia Komunistyczna
Czech i Moraw. Partia ta jest ostatnim ugrupowaniem postkomunistycznym w ¦rodkowej
Europie, które w swej nazwie pozostawiÅ‚o sÅ‚owo ‘komunistyczny’. Choæ KSÈM
zdystansowała siê od okresu 1948-1989, to ci±gle jest parti± pozostaj±c± na uboczu sceny
politycznej. Niemniej jednak nie mo¿na uznaæ jej za partiê nie odgrywaj±c± ¿adnej roli w
polityce Czech, gdy¿ w ka¿dych kolejnych wyborach mogła liczyæ na poparcie 10-11%
czeskiego społeczeñstwa.
3. System polityczny
Zgodnie z konstytucj± Czechy s± republik± parlamentarn±. Głow± pañstwa jest prezydent,
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
władza ustawodawcza jest domen± dwuizbowego parlamentu, natomiast władzê wykonawcz±
sprawuje rz±d.
Prezydent
Prezydent wybierany jest na 5 lat na wspólnym posiedzeniu obu izb parlamentu. Sw± funkcjê
mo¿e pełniæ najwy¿ej przez dwie kadencje. Prezydent jest naczelnym dowódc± sił zbrojnych, a
tak¿e ma za zadanie reprezentowaæ pañstwo na zewn±trz. Oprócz tego zapisy konstytucyjne
umo¿liwiaj± mu:
- w przypadku gdy nie ma zaufania dla rz±du, rozwi±zanie ni¿szej izby parlamentu;
- mianowanie przewodnicz±cego rz±du, a tak¿e - na wniosek premiera - powoływanie i
odwoływanie rz±du;
- uczestnictwo w posiedzeniach rz±du, jednak¿e bez prawa głosu;
- powoływanie sêdziów S±du Najwy¿szego;
- korzystanie z prawa weta w procesie ustawodawczym.
Obecnie (6 kwietnia 2005) urzêduj±cym prezydentem Czech jest były premier, Vaclav Klaus.
Obj±ł tê funkcjê w lutym 2003 roku. Przed Klausem urz±d prezydenta Republiki Czeskiej
zajmował przez 10 lat Vaclav Havel.
Parlament
Czeski parlament składa siê z dwóch izb: Senatu oraz Izby Poselskiej. Senat liczy 81
senatorów wybieranych na 6-letni± kadencjê. Skład 1/3 liczby senatorów zmienia siê co 2
lata. Izba Poselska liczy 200 posłów, którzy wybierani s± w wyborach proporcjonalnych raz na
4 lata.
W ostatnich wyborach, które odbyły siê w czerwcu 2002 roku, zwyciê¿yła ÈSSD (Czeska Partia
Socjaldemokratyczna). Zebrała 30,2% wszystkich głosów, co pozwoliło jej zdobyæ 70
mandatów do Izby Poselskiej. Kolejnymi partiami, które wprowadziły swych przedstawicieli do
ni¿szej izby parlamentu były ODS (Obywatelsko Demokratyczna Partia) - 57 mandatów, KSÈM
(Partia Komunistyczna Czech i Moraw) - 41 mandatów, KDU-ÈSL (Chrze¶cijañsko-
Demokratyczna Unia - Czechosłowacka Partia Ludowa) - 21 mandatów oraz US-DEU (Unia
Wolno¶ci - Unia Demokratyczna) dysponuj±ca 10 mandatami.
Taki układ sił zadecydował o stworzeniu koalicji ÈSSD + KDU-ÈSL + US-DEU, która posiadała
wymagan± ilo¶æ głosów do uformowania rz±du ciesz±cego siê poparciem wiêkszo¶ci w Izbie
Poselskiej (dokładnie 101 mandatów). Do niedawna koalicja ta funkcjonowała do¶æ sprawnie,
jednak¿e kryzys polityczny jaki miał miejsce w Czechach w ostatnich dniach mo¿e
doprowadziæ do jej rozpadu. Za rozwi±zaniem rz±du opowiedziała siê ostatnio koalicyjna partia
US-DEU (stan na 6 kwietnia 2005).
Rz±d
Naczelnym organem władzy wykonawczej w Czechach jest rz±d, który koordynuje i organizuje
działalno¶æ poszczególnych ministerstw oraz urzêdów administracji publicznej. Jednym z
głównych zadañ rz±du jest tak¿e przygotowanie ustawy bud¿etowej.
Obecnie szefem rz±du jest przywódca ÈSSD (Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej) Stanislav
Gross. Wiele wskazuje na to, ¿e w najbli¿szych dniach na czele rz±du Czech stanie nowa
osoba (stan na 6 kwietnia 2005).
4. Charakterystyczne elementy czeskiego systemu politycznego
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Co prawda prezydent cieszy siê do¶æ du¿ymi kompetencjami to jednak organem, z którym
prezydent musi ¶ci¶le współpracowaæ jest rz±d. Decyzje prezydenta (np. w s±downictwie)
czêsto wymagaj± kontrasygnaty premiera lub wskazanego przez premiera ministra, co w
praktyce oznacza ograniczenie wpływu prezydenta na mo¿liwo¶æ kreowania polityki w
pañstwie.
W podobny sposób po¶rednio ograniczane s± kompetencje prezydenta w zakresie jego prawa
do wetowania ustaw. Prezydent mo¿e byæ poddawany presji ze strony parlamentarzystów,
gdy¿ przy powtórnym głosowaniu w Izbie Poselskiej niedopuszczalne jest wnoszenie
poprawek, co czêsto oznacza wszczêcie nowej procedury legislacyjnej i znacznie wydłu¿a
proces ustawodawczy.
Warto zwróciæ tak¿e uwagê na fakt, i¿ prezydent ma prawo rozwi±zaæ Izbê Poselsk±, jak
równie¿ sam parlament dysponuje podobn± kompetencj± w stosunku do prezydenta. W
konstytucji widnieje zapis, ¿e parlament z wa¿nych przyczyn ma prawo uznaæ głowê pañstwa
za nie mog±c± piastowaæ urzêdu. Co ciekawe, nie s± podane konkretne przyczyny, na
podstawie których parlament mógłby co¶ takiego orzec.
Napisane na podstawie informacji z:
1. Bankowicz M., ,,Systemy władzy pañstwowej Czechosłowacji i Czech : studium
instytucjonalno-polityczne'', Kraków : "PiT", 1998.
2. ,,Prezydent w pañstwach współczesnych'', / pod red. Joachima Osiñskiego, Warszawa:
Oficyna Wydawnicza SGH, 2000.
3. ,,Systemy polityczne pañstw Europy ¦rodkowej i Wschodniej'', / pod red. Marka
Barañskiego ; przy współpr. El¿biety Pioskowik, Katowice : Wydaw. U¦, 2004.
4. Skotnicki K., ,,System konstytucyjny Czech'', Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000.
5. www.mzv.cz
6. www.slawistyka.ath.bielsko.pl/historia/czechy03.html
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
[ Pobierz całość w formacie PDF ]