Supozycje, semiotyka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Supozycje
1. Funkcje semantyczne nazwy a jej u
Ň
ycia
Supozycja nazwy – jest to sposób u
Ň
ycia nazwy.
Poj
ħ
cie
supozycji
jest
poj
ħ
ciem pragmatycznym, poniewa
Ň
u
Ň
ywanie nazwy to relacja pomi
ħ
dzy
nazw
Ģ
a jej u
Ň
ytkownikiem.
U
Ň
ycie danej nazwy w ró
Ň
nych kontekstach «eksponuje» ró
Ň
ne funkcje
semiotyczne tej nazwy: desygnowanie, konotowanie lub denominowanie.
Porównajmy nast
ħ
puj
Ģ
ce zdania:
(1) Fortepian stoi na estradzie.
(2) Fortepian ma 9 liter.
W zdaniu (1) mowa o pewnym desygnacie wyra
Ň
enia „fortepian”, ogólniej – o
jakim
Ļ
jego korelacie pozaj
ħ
zykowym. Natomiast w zdaniu (2) mowa o
«materii» wyra
Ň
enia „fortepian”, o jego kształcie. Odnosimy si
ħ
w (2) nie do
korelatu wyra
Ň
enia „fortepian”, a do samego tego wyra
Ň
enia i co
Ļ
orzekamy o
samym tym wyra
Ň
eniu. W zdaniu (1) wyra
Ň
enie „fortepian” wyst
ħ
puje w
supozycji normalnej, w drugim – w supozycji materialnej.
2. Supozycje normalne
W
Ļ
ród supozycji normalnych wyró
Ň
niamy dalej –
supozycj
ħ
indykacyjn
Ģ
(w której u
Ň
ywamy danego wyra
Ň
enia, by wskaza
ę
pewien obiekt) i
supozycj
ħ
askrypcyjn
Ģ
(w której u
Ň
ywamy danego wyra
Ň
enia,
Ň
eby przypisa
ę
czemu
Ļ
jak
ĢĻ
własno
Ļę
).
W zdaniach:
(3) Fortepian jest rozstrojony.
(4) Skonstruowanie fortepianu wymaga wiele pracy.
(5) Poprzednikiem fortepianu był klawesyn i klawikord.
za pomoc
Ģ
wyra
Ň
enia „fortepian” wskazujemy pewne obiekty. Nazwa
„fortepian” wyst
ħ
puje w nich w supozycji indykacyjnej. W zdaniu (3) chodzi o
pewien fortepian – jeden z desygnatów nazwy „fortepian”; mówimy w takim
wypadku,
Ň
e wyra
Ň
enie „fortepian” wyst
ħ
puje w supozycji personalnej. W
zdaniu (4) chodzi o ka
Ň
dy fortepian – ka
Ň
dy desygnat nazwy „fortepian”;
mówimy wtedy,
Ň
e wyra
Ň
enie „fortepian” wyst
ħ
puje w supozycji uniwersalnej.
W zdaniu (5) chodzi natomiast o denominat nazwy „fortepian”, czyli o obiekt
uniwersalny, który jest przez t
ħ
nazw
ħ
denominowany. Zdanie to nie jest
prawdziwe ani o
Ň
adnym wybranym fortepianie, ani o wszystkich fortepianach.
Chodzi w nim o «gatunek» fortepianów, o fortepian-w-ogóle. Powiemy,
Ň
e w
zdaniu (5) wyra
Ň
enie „fortepian” wyst
ħ
puje w supozycji formalnej.
Rozpatrzymy jeszcze zdanie:
(6) Obiekt, który wtoczono na estrad
ħ
, jest fortepianem.
W zdaniu (6) przypisuje si
ħ
pewnemu obiektowi (mianowicie obiektowi
wtoczonemu na estrad
ħ
) własno
Ļ
ci konotacyjne wyra
Ň
enia „fortepian”.
Mówimy,
Ň
e w zdaniu (6) wyra
Ň
enie „fortepian” wyst
ħ
puje w supozycji
askrypcyjnej.
3. Supozycje materialne
W
Ļ
ród supozycji materialnych wyró
Ň
niamy
supozycj
ħ
lokucyjn
Ģ
i
narracyjn
Ģ
. Porównajmy zdanie (2) ze zdaniem:
(7) Mały Frycek spojrzał na estrad
ħ
i po raz pierwszy w
Ň
yciu powiedział:
„Fortepian”.
W zdaniu (7) mowa o pewnym «jednorazowym» wypowiedzeniu
wyra
Ň
enia „fortepian”, tj. o pewnym wyra
Ň
eniu-egzemplarzu. Powiemy,
Ň
e w
zdaniu (7) wyra
Ň
enie „fortepian” wyst
ħ
puje w supozycji narracyjnej. Z kolei w
zdaniu (2) mowa o wyra
Ň
eniu-typie, tj. o wyra
Ň
eniu „fortepian” «w ogóle».
Ka
Ň
dy z egzemplarzy tego wyra
Ň
enia składa si
ħ
z 9 liter. Powiemy,
Ň
e w zdaniu
(2) wyra
Ň
enie „fortepian” wyst
ħ
puje w supozycji lokucyjnej.
4. Identyfikacja supozycji
O tym, w jakiej supozycji wyst
ħ
puje dane wyra
Ň
enie w zdaniu,
rozstrzygamy, zakładaj
Ģ
c,
Ň
e całe zdanie jest prawdziwe lub przynajmniej
sensowne. I tak gdyby uzna
ę
,
Ň
e w zdaniu (2) wyra
Ň
enie „fortepian” wyst
ħ
puje
w supozycji normalnej, to zdanie to byłoby fałszywe
S
Ģ
jednak konteksty, w których trudno rozstrzygn
Ģę
supozycj
ħ
, w której
wyst
ħ
puje dana nazwa, b
Ģ
d
Ņ
w których supozycja jest «mieszana».
Na przykład w zdaniu:
(8) Fortepian jest chordofonem.
wyst
Ģ
pienie wyra
Ň
enia „fortepian” mo
Ň
na zinterpretowa
ę
zarówno jako
supozycj
ħ
uniwersaln
Ģ
(wszak ka
Ň
dy fortepian jest chordofonem), jak i jako
supozycj
ħ
formaln
Ģ
(jest bowiem prawd
Ģ
o denominacie wyra
Ň
enia „fortepian”,
Ň
e «składa si
ħ
» z własno
Ļ
ci uniwersalnej bycia-chordofonem).
Z kolei w zdaniu:
(9) Na scen
ħ
wtoczono fortepian.
supozycja wyra
Ň
enia „fortepian” ma znamiona supozycji personalnej i
askrypcyjnej zarazem. Zdanie to bowiem wskazuje pewien wtaczany na scen
ħ
obiekt oraz przypisuje temu obiektowi własno
Ļ
ci konotacyjne fortepianu.
SUPOZYCJA
NORMALNA
MATERIALNA
ASKRYPCYJNA
INDYKACYJNA
LOKUCYJNA
NARRACYJNA
PERSONALNA
UNIWERSALNA
FORMALNA
Powy
Ň
szy diagram ukazuje klasyfikacj
ħ
supozycji. W pierwszym stopniu
supozycje dziel
Ģ
si
ħ
na normalne i materialne. Supozycje normalne dziel
Ģ
si
ħ
nast
ħ
pnie na askrypcyjne (opisuj
Ģ
ce) i indykacyjne (wskazuj
Ģ
ce), a indykacyjne
– dalej – na personaln
Ģ
, uniwersaln
Ģ
i formaln
Ģ
. Z kolei w
Ļ
ród supozycji
materialnych wyró
Ň
niamy supozycj
ħ
lokucyjn
Ģ
i narracyjn
Ģ
.
5. Metafory
Wyra
Ň
enia bywaj
Ģ
u
Ň
ywane niedosłownie: wyst
ħ
puj
Ģ
wtedy w
supozycjach (m.in.) metaforycznej, metonimicznej lub ironicznej.
Załó
Ň
my,
Ň
e kto
Ļ
mówi do skrzypaczki po jej koncercie:
(10) Pani wykonanie było rozkwitaj
Ģ
c
Ģ
ró
ŇĢ
.
W tym wypadku wyra
Ň
enie „rozkwitaj
Ģ
ca ró
Ň
a” jest u
Ň
yte metaforycznie.
U
Ň
ycie metaforyczne wyra
Ň
enia da si
ħ
zawsze sparafrazowa
ę
do postaci
‘
A
-jak-
B
’, gdzie ‘
B
’ jest u
Ň
yte metaforycznie. W wypadku przytoczonego zdania
parafraza brzmiałaby:
(11) Pani wykonanie było jak rozkwitaj
Ģ
ca ró
Ň
a.
Kontekst ‘
A
-jak-
B
’ jest metafor
Ģ
, gdy: (i) nazwy ‘
A
’ i ‘
B
’ s
Ģ
przeciwne poza
kontekstem metaforycznym, (ii) jest pewna własno
Ļę
wszystkich b
Ģ
d
Ņ
typowych
desygnatów wyra
Ň
enia ‘
B
’, któr
Ģ
posiada
A
-jak-
B
. W wypadku metafory (10)
wyra
Ň
eniem ‘
A
’ jest „pani wykonanie”, a wyra
Ň
eniem ‘B’ – „ró
Ň
a”.
Wypowiadaj
Ģ
c metafor
ħ
„pani wykonanie było rozkwitaj
Ģ
c
Ģ
ró
ŇĢ
” nadawca
mówi,
Ň
e wykonanie skrzypaczki miało pewn
Ģ
własno
Ļę
wszystkich b
Ģ
d
Ņ
typowych rozkwitaj
Ģ
cych ró
Ň
. Owej własno
Ļ
ci, która ma by
ę
wspólna
wykonaniu i rozkwitaj
Ģ
cej ró
Ň
y odbiorca metafory musi si
ħ
domy
Ļ
li
ę
. W
wypadku naszego zdania mo
Ň
e ni
Ģ
by
ę
np. pi
ħ
kno lub
Ļ
wie
Ň
o
Ļę
, któr
Ģ
posiadaj
Ģ
zarówno wszystkie (b
Ģ
d
Ņ
typowe) rozkwitaj
Ģ
ce ró
Ň
e, jak i gra-jak-rozkwitaj
Ģ
ca-
ró
Ň
a (czyli gra owej komplementowanej skrzypaczki). Nale
Ň
y doda
ę
,
Ň
e je
Ļ
li w
własno
Ļ
ci nie trzeba si
ħ
domy
Ļ
la
ę
, gdy
Ň
po prostu jest przez nadawc
ħ
wskazana
(np. w wyra
Ň
eniu „Pani wykonanie było
pi
ħ
kne
jak rozkwitaj
Ģ
ca ró
Ň
a) – to
u
Ň
ycie wyra
Ň
enia „ró
Ň
a” nie jest metaforyczne – jest to «zwykłe» porównanie.
Metafory s
Ģ
czym
Ļ
po
ŇĢ
danym w literaturze pi
ħ
knej – z powodu ich
silnego oddziaływania na sfer
ħ
emocjonaln
Ģ
odbiorcy. Nie s
Ģ
natomiast
po
ŇĢ
dane w j
ħ
zyku naukowym – prowadzi
ę
bowiem mog
Ģ
do nieporozumie
ı
, a
od j
ħ
zyka naukowego wymaga si
ħ
jak najwi
ħ
kszej
Ļ
cisło
Ļ
ci. Chocia
Ň
nie da si
ħ
unikn
Ģę
stosowania pewnych metafor w j
ħ
zyku naukowym, zwłaszcza w j
ħ
zyku
dyscyplin humanistycznych, to ich liczb
ħ
nale
Ň
y minimalizowa
ę
i tam, gdzie jest
to mo
Ň
liwe, posługiwa
ę
si
ħ
j
ħ
zykiem literalnym.
6. Metafory martwe
U
Ň
ycia metaforyczne
sensu stricto
– nale
Ň
y odró
Ň
ni
ę
od metafor
martwych (
resp
. wytartych). U
Ň
ycia niedosłowne wielokrotnie powtarzane –
zyskuj
Ģ
z czasem samodzielne znaczenie i ich metaforyczno
Ļę
si
ħ
zaciera.
O
takich zwrotach metaforycznych, których niedosłowno
Ļę
si
ħ
zatarła – mówimy,
Ň
e s
Ģ
to wytarte (
resp
. martwe) metafory.
Martw
Ģ
metafor
Ģ
jest np. sformułowanie „czas ucieka” albo „podupada
ę
na duchu”. Ucieka
ę
w sensie dosłownym mo
Ň
e człowiek lub zwierz
ħ
– a nie
czas, czyli uporz
Ģ
dkowany zbiór chwil. Upada
ę
mo
Ň
e jaki
Ļ
obiekt fizyczny, a
nie – czyj
Ļ
duch. A jednak sens wyra
Ň
e
ı
„czas ucieka” i „podupada
ę
na duchu”
jest ju
Ň
dla nas jasny i jego sensu nie trzeba si
ħ
domy
Ļ
la
ę
. Jest to wła
Ļ
nie
Ļ
wiadectwo,
Ň
e mamy do czynienia z martwymi metaforami.
7. Ironia
Ironiczne u
Ň
ycie wyra
Ň
enia
W
– to takie u
Ň
ycie, w którym u
Ň
ywa si
ħ
wyra
Ň
enia
W
w znaczeniu przeciwnym do znaczenia normalnego.
Kiedy po nieudanym wyst
ħ
pie skrzypaczka mówi (z odpowiedni
Ģ
intonacj
Ģ
):
(12) Ale
Ň
cudownie mi dzi
Ļ
poszło.
– i ma na my
Ļ
li to,
Ň
e poszło jej fatalnie – to u
Ň
ywa wyra
Ň
enia „cudownie” w
supozycji ironicznej.
8. Metonimia
Kiedy mówimy:
(13) Kupiłem sonaty Beethovena w wykonaniu Richtera.
(14) Słuchałem Chopina.
(15) W drugiej cz
ħĻ
ci tej sonaty s
Ģ
dwa krzy
Ň
yki przy kluczu.
to wyra
Ň
amy si
ħ
metonimicznie. W (13) chodzi o zakup nagra
ı
sonat Ludwiga
van Beethovena wykonywanych przez Sviatoslava Richtera, w (14) – o
słuchanie utworów Fryderyka Chopina, a w (15) – o krzy
Ň
yki wyst
ħ
puj
Ģ
ce w
zapisie nutowym drugiej cz
ħĻ
ci sonaty (a nie w samej tej cz
ħĻ
ci).
Je
Ň
eli u
Ň
ywamy wyra
Ň
enia
W
w kontek
Ļ
cie
K
metonimicznie, to poza
kontekstem
K
pewien desygnat wyra
Ň
enia
W
jest cz
ħĻ
ci
Ģ
lub cało
Ļ
ci
Ģ
, przyczyn
Ģ
lub skutkiem (
resp.
wytworem lub odwzorowaniem), własno
Ļ
ci
Ģ
lub stanem
obiektu wskazanego przez
W
w kontek
Ļ
cie
K
. I tak: nagranie sonat Ludwiga van
Beethovena jest (po
Ļ
rednim) skutkiem Richterowskich wykona
ı
tych sonat,
utwory Chopina s
Ģ
jego wytworami, a zapis nutowy drugiej cz
ħĻ
ci sonaty jest
graficznym odwzorowaniem tej cz
ħĻ
ci.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]