Samouszkodzenia wśród więźniów a czynniki psychospołeczne, Autoagresja
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
P R A C A O R Y G I N A L N A
Agata Orzechowska
1
, Adam Wysokiński
1
, Anna Bałecka
2
, Rafał Drozda
2
,
Antoni Florkowski
1
, Piotr Gałecki
1
, Krzysztof Zboralski
1
, Monika Talarowska
1
1
Klinika Psychiatrii Dorosłych II Katedry Chorób Układu Nerwowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
2
Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi
Samouszkodzenia wśród więźniów
a czynniki psychospołeczne
Self-injury among prisoners — relationship to psychosocial factors
Adres do korespondencji:
mgr Agata Orzechowska
Klinika Psychiatrii Dorosłych
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Oddział XI B, Szpital im. J. Babińskiego
ul. Aleksandrowska 159, 91–229 Łódź
tel.: (042) 652 12 89, faks: (042) 640 50 52
e-mail: agrafka1005@wp.pl
Wstęp. Instytucja penitencjarna to miejsce szczególnie podatne na powstawanie i utrzymywanie się nie-
korzystnych zjawisk społecznych. Przymusowy pobyt w zakładzie zamkniętym oraz konieczność zaaranżo-
wania sobie życia w warunkach diametralnie odmiennych niż dotychczas często wywołują frustrację. Auto-
agresja w więzieniach przejawia się zazwyczaj w postaci samouszkodzeń. Samookaleczenie często bywa
przepustką do awansu w hierarchii więziennej subkultury bądź też pozwala na wyegzekwowanie wcześniej
nieosiągalnych żądań. Niejednokrotnie jest także reakcją na deprywację podstawowych potrzeb.
Materiał i metody.
Materiał i metody. Badania przeprowadzano anonimowo na terenie Zakładu Karnego nr 2 w Łodzi w okresie od
grudnia 2006 roku do marca 2007 roku. Łącznie przebadano 50 mężczyzn w wieku 22–60 lat, w tym 25 dokony-
wało różnych samouszkodzeń, a 25 nigdy nie podejmowało prób samookaleczeń. W celu zgromadzenia da-
nych personalnych dotyczących respondentów posłużono się ankietą opracowaną na potrzeby badania.
Wyniki.
Wyniki. Samouszkodzeń najczęściej dokonywali więźniowie w wieku do 30. roku życia, z wykształceniem
podstawowym lub zawodowym, pochodzący z niepełnych rodzin, odbywający karę pozbawienia wolno-
ści dłuższą niż 5 lat i przebywający w więzieniu po raz kolejny. W większości przypadków (92%) byli to
więźniowie przynależący do subkultury więziennej. Aż 68% spośród badanych osób dokonywało samo-
uszkodzeń wielokrotnie, najczęściej z pobudek emocjonalnych.
Wnioski.
Wnioski. Stwierdza się korelację pomiędzy czynnikami psychospołecznymi a częstością i charakterem
dokonywanych samouszkodzeń wśród osób przebywających w izolacji więziennej. Im bardziej nieko-
rzystnie oddziałują czynniki psychospołeczne, tym więcej odnotowuje się samouszkodzeń.
Suicydologia 2008; 4, 1: 42–48
Suicydologia 2008; 4, 1: 42–48
słowa kluczowe: samouszkodzenia, więzienie, czynniki psychospołeczne
Background. Penitentiary institutions are particularly liable to the emergence and spreading of detrimen-
tal social phenomena. Compulsory stay in a closed institution and the necessity to adjust to conditions
dramatically different from those of the prisoner’s former life are often a source of frustration. Self-aggres-
sion in prisons usually takes the form of self-injury. Self-mutilation is often a ticket to being promoted in
the prison subculture pecking order, or a way to enforce some earlier unattainable demands. Frequently
it may be also the prisoner’s response to deprivation of his basic needs.
Material and methods.
Suicydologia, tom 4, nr 1, 42–48
Copyright © 2008 Polskie
Towarzystwo Suicydologiczne
ISSN 1895–3786
www.suicydologia.viamedica.pl
Material and methods. The anonymous study was conducted on the premises of Prison No. 2 in Lodz,
between December 2006 and March 2007. Participants were 50 male prisoners aged 22–60; in that
number 25 men had committed various self-injuries, and 25 had never attempted self-mutilation. Perso-
nal data were collected using a questionnaire developed by the authors for the purposes of this study.
42
Wstęp.
Streszczenie
Wstęp.
Materiał i metody.
Wyniki.
Wnioski.
słowa kluczowe:
Background.
Abstract
Background.
Material and methods.
Agata Orzechowska i wsp.,
Samouszkodzenia wśród więźniów a czynniki psychospołeczne
Results. Self-injuries were committed most frequently by prisoners aged below 30, with primary or vocatio-
nal education, from broken homes. Their term of imprisonment was over 5 years, they were recidivists
incarcerated more than once, and in the majority of cases (92%) belonged to prison subculture. As many as
68% of the prisoners under study committed self-injury repeatedly, most often due to emotional motives.
Conclusions.
Conclusions. Psychosocial variables were found to correlate with the frequency and type of self-injury
among prisoners. The more detrimental psychosocial variables, the more frequent were self-injuries.
Suicydologia 2008; 4, 1: 42–48
Suicydologia 2008; 4, 1: 42–48
key words: self-injury, prison, psychosocial characteristics
Wstęp
Niektórzy badacze uważają, że decydujący wpływ na
pojawienie się frustracji w warunkach izolacji więzien-
nej ma tak zwana deprywacja potrzeb. Warunki, jakie
stwarza izolacja więzienna, są źródłem wielu nacisków,
zagrożeń i frustracji, znacznie bardziej nasilonych niż
w normalnych warunkach życia. Deformacji osobowości
i asocjalnym zachowaniom sprzyja całkowita zależność od
innych ludzi. Osadzeni dokonują zazwyczaj niegroźnych
dla zdrowia aktów autoagresji z bardzo błahych powo-
dów, głównie w stanach obniżonego nastroju. Celem sto-
sowania zachowań autoagresywnych przez osadzonych
jest osiągnięcie określonych korzyści, zwłaszcza w posta-
ci okresowej hospitalizacji, wynikającej z rozwoju zmian
chorobowych w następstwie samookaleczeń [9–11].
Instytucja penitencjarna jest miejscem, w którym szcze-
gólnie często dochodzi do powstawania i utrzymywania
się niekorzystnych zjawisk społecznych. Przymusowy
pobyt w zakładzie zamkniętym lub konieczność ułoże-
nia sobie życia w diametralnie różnych warunkach niż
dotychczas stają się źródłem frustracji. Pozbawienie
wolności wzbudza u skazanego poczucie skrzywdzenia
oraz wiele emocji negatywnych, takich jak: lęk, smutek,
rozpacz, poczucie bezradności, gniew. Uczucia te po-
wodują sytuacje konfliktowe, które niekorzystnie wpły-
wają na kondycję psychofizyczną osadzonych. Emocje
te kumulują się, szukając jednocześnie sposobu na roz-
ładowanie się. Agresja i autoagresja, będące często wy-
razem tego rozładowania, przybierają różne formy.
Autoagresja w więzieniach ma zazwyczaj postać samo-
uszkodzeń. Samookaleczenie często bywa przepustką do
awansu w hierarchii więziennej subkultury lub pozwala
na wyegzekwowanie wcześniej nieosiągalnych żądań.
Może być również reakcją na deprywację podstawowych
potrzeb emocjonalnych [12, 13].
Samouszkodzenia można podzielić pod względem tech-
niki ich wykonywania na [14]:
— pocięcia: rany cięte zadawane sobie ostrym narzę-
dziem;
— zasypki: wprowadzanie, najczęściej pod powiekę,
roztartego grafitu lub sproszkowanego szkła, a cza-
sem ich mieszanki; stosowane są również do niewy-
gojonych jeszcze ran po zabiegach chirurgicznych lub
wcześniejszych samouszkodzeniach;
— samozakażenia i samozatrucia: „wstrzyki”, wprowa-
dzanie zakażonych substancji do organizmu za po-
Uwarunkowania psychospołeczne, w tym ciężkie dzieciń-
stwo, dorastanie w dysfunkcyjnej i patologicznej rodzinie
czy doświadczanie przemocy, mają od dawna dobrze udo-
kumentowany w wielu badaniach wpływ na dalszy rozwój
człowieka. W sytuacjach krytycznych, takich jak izolacja
więzienna, traumy z przeszłości przejawiają się szczegól-
nie intensywnie, a ich formy są bardzo różnorodne [1].
Agresja jako rodzaj zachowania dotyczy każdej dziedziny
życia społecznego. Jej celem jest wyrządzenie szkody
fizycznej i/lub psychicznej innej osobie bądź określonej
instytucji. Może być wyrażana w postaci aktu fizyczne-
go, słownego, bezpośredniego, pośredniego albo jako
reakcja negatywistyczna. Autoagresja jest jedną z jej
form, skierowaną na własną osobę. Za przemoc zaś
uważa się wszelkie nieprzypadkowe zachowania w sto-
sunku do innej osoby, godzące w jej osobistą wolność
lub przyczyniające się do szkody fizycznej, a także psy-
chicznej oraz wykraczające poza społeczne zasady wza-
jemnych relacji i więzi [2, 3].
Samouszkodzenie to akt polegający na celowym zada-
waniu bólu i/lub ran własnemu ciału, pozbawiony jed-
nak intencji samobójczej [4, 5]. Mimo wielu badań na
ten temat, zjawisko to nie jest jeszcze w pełni poznane.
Zazwyczaj jednak poszczególni autorzy doszukują się
w grupie osób dokonujących samouszkodzeń zaburzeń
osobowości. Można je więc scharakteryzować jako oso-
by niecierpliwe, agresywne, impulsywne, ze skłonnościa-
mi do prymitywnych reakcji, z niską samooceną oraz
silnie zaznaczonym poczuciem winy oraz mniejszej włas-
nej wartości i niskiej samooceny [6, 7].
Zakład karny jest miejscem, w którym kumuluje się wie-
le rodzajów aktów przemocy. Z instytucjami zamknięty-
mi, nazywanymi także przez socjologów totalnymi, do
których oczywiście zalicza się jednostki penitencjarne,
wiąże się pojęcie przemocy organizacyjnej. Przynależność
do tych instytucji opiera się na posłuszeństwie, a sam
model organizacyjny więzienia — na elementach przy-
musu, takich jak: bariery fizyczne utrudniające kontakty
ze światem zewnętrznym, podział na więźniów i funkcjo-
nariuszy, bezwzględna konieczność podporządkowania
się wymaganiom regulaminu i porządkowi wewnętrzne-
mu obowiązującemu w zakładzie, jak również koniecz-
ność przebywania w określonej grupie ludzi [8].
43
Results.
Conclusions.
key words:
SUICYDOLOGIA 2008, tom 4, nr 1
mocą strzykawek lub zaostrzonych wkładów do dłu-
gopisów;
— wbitki: wprowadzanie ciał obcych pod skórę i do
narządów wewnętrznych (ryc. 1, 2);
— połyki: połknięcia ciał obcych, takich jak: trzonki
łyżek, druty, sprężyny, śruby, gwoździe, igły, żyletki,
długopisy, ołówki, szczoteczki do zębów, kawałki
blachy, termometry, nożyczki, przybory lekarskie
(ryc. 3–5);
— urazy głowy: uderzanie głową w ściany, kaloryfery
i inne twarde powierzchnie;
— głodówki: odmawianie spożywania posiłków;
— upusty krwi.
Rycina 1. Ciała obce wbite w prawe płuco. Źródło: zdję-
cia archiwalne ZK nr 2 w Łodzi
Figure 1. Foreign bodies driven into the right lung. So-
urce: archival photos from the Penitentiary no 2 in Lodz
Rycina 3. Otwarte nożyczki w dwunastnicy. Źródło: zdję-
cia archiwalne ZK nr 2 w Łodzi
Figure 3. Opened scissors in the duodenum. Source: ar-
chival photos from the Penitentiary no 2 in Lodz
Rycina 2. Ciała obce w czaszce: pręt włożony przez uby-
tek kostny i gwóźdź wbity między półkulami. Źródło:
zdjęcia archiwalne ZK nr 2 w Łodzi
Figure 2. Foreign bodies in the skull: a rod inserted thro-
ugh a bone defect and a nail driven in between the he-
mispheres. Source: archival photos from the Penitentia-
ry no 2 in Lodz
Rycina 4. Krzyżaki w żołądku. Źródło: zdjęcia archiwal-
ne ZK nr 2 w Łodzi
Figure 4. X-shaped screws in the stomach. Source: ar-
chival photos from the Penitentiary no 2 in Lodz
44
Agata Orzechowska i wsp.,
Samouszkodzenia wśród więźniów a czynniki psychospołeczne
Rycina 6. Zróżnicowanie badanej grupy pod względem
wieku (%)
Figure 6. Differences in the studied group depending
on age
Rycina 5. Sprężyna w żołądku. Źródło: zdjęcia archiwal-
ne ZK nr 2 w Łodzi
Figure 5. A spring in the stomach. Source: archival pho-
tos from the Penitentiary no 2 in Lodz
Materiał i metody
Problem autoagresji w więziennictwie jest coraz bardziej
rozpowszechniony, jednak wiedza na temat przyczyn
i istoty tego zjawiska jest w dalszym ciągu niewystarcza-
jąca. Celem niniejszej pracy była próba znalezienia od-
powiedzi na następujące pytanie: czy wiek, wykształce-
nie, pochodzenie oraz długość odbywania kary i warun-
ki osadzenia wpływają na charakter i częstość dokony-
wania aktów samouszkodzeń.
Badania przeprowadzano anonimowo na terenie Zakła-
du Karnego nr 2 w Łodzi w okresie od grudnia 2006 roku
do marca 2007 roku. Łącznie przebadano 50 mężczyzn
(w wieku 22–60 lat, średnia 39,45 ± 11,7 roku), w tym
25 dokonywało różnych samouszkodzeń, a 25 nigdy nie
podejmowało prób samookaleczeń. Projekt badań został
zaakceptowany przez lokalną Komisję Etyki.
W celu zgromadzenia danych personalnych dotyczących
respondentów posłużono się ankietą opracowaną na po-
trzeby badania. W pracy wykorzystano również zdjęcia
wykonane na terenie Zakładu Karnego nr 2 w Łodzi (każ-
dy z badanych zapoznał się z instrukcją, w jakim celu zo-
stały wykonane i do czego posłużą) oraz zdjęcia RTG.
Rycina 7. Zróżnicowanie badanej grupy pod względem
wykształcenia (%)
Figure 7. Differences in the studied group depending
on education
li badani poniżej 30. roku życia (68% ogółu ankietowanych).
W następnym przedziale wiekowym (31–50 lat) można za-
obserwować znaczny spadek częstości tego aktu autoagre-
sji, natomiast w ostatniej grupie wiekowej (> 50 lat) ogól-
nie nie odnotowano występowania zjawiska samouszkodzeń.
Jak pokazano na rycinie 7, najczęściej samouszkodzeń
dokonywały osoby z wykształceniem podstawowym lub
zasadniczym zawodowym (24 osoby, ogółem 96% bada-
nych z samouszkodzeniami). Jedynie 4% osób z wykształ-
ceniem średnim dokonało aktów autoagresji, a zachowań
tego typu nie stwierdzano wśród osób z wykształceniem
wyższym. W grupie więźniów niedokonujących czynów
autoagresywnych przeważali z kolei respondenci legity-
mujący się wykształceniem średnim (12 badanych, 48%).
Otrzymane wyniki (tab. 1) wskazują, że w grupie osób
dokonujących samouszkodzeń znaczny odsetek stanowi-
li badani pochodzący z rodzin niepełnych [52% (n = 13)
osób, które dokonywały samouszkodzeń] oraz więźnio-
wie wychowywani w państwowych placówkach opiekuń-
czych (5 osób). Większość więźniów, którzy nie podej-
mowali prób autoagresji (21 respondentów, 84%), wy-
chowało się w rodzinach pełnych.
Wyniki
Na rycinie 6 przedstawiono częstość dokonywania samo-
uszkodzeń przez osadzonych w zależności od ich wieku. Naj-
większą grupę osób dokonujących samookaleczeń stanowi-
45
SUICYDOLOGIA 2008, tom 4, nr 1
Tabela 1. Zróżnicowanie badanej grupy pod względem sytuacji rodzinnej
Table 1. Differences in the studied group depending on family situation
Sytuacja rodzinna
Osoby dokonujące samouszkodzeń
Osoby niedokonujące samouszkodzeń
Liczba
%
Liczba
%
Rodzina pełna
7
28
21
84
Rodzina niepełna
13
52
3
12
Dom dziecka, zakład poprawczy
5
20
1
4
Tabela 2. Zróżnicowanie badanej grupy pod względem karalności
Table 2. Differences in the studied group depending on the number of sentences
Karalność
Osoby dokonujące samouszkodzeń
Osoby niedokonujące samouszkodzeń
Liczba
%
Liczba
%
Pierwszy raz karany
5
20
17
68
Drugi raz karany
10
40
7
28
Wielokrotnie karany
10
40
1
4
Tabela 3. Charakterystyka badanej grupy pod względem przynależności do subkultury więziennej
Table 3. Characteristic of the studied group depending on affiliation to the subculture of prisoners
Przynależność
Osoby dokonujące samouszkodzeń
Osoby niedokonujące samouszkodzeń
do subkultury więziennej
Liczba
%
Liczba
%
Należy
23
92
1
4
Nie należy
2
8
24
96
Jak widać w tabeli 2, samouszkodzeń dokonywali naj-
częściej osadzeni, którzy przebywali w zakładzie kar-
nym po raz drugi i kolejny [80% (n = 20) badanych
osób, które dokonywały samouszkodzeń]. Wśród osób
niepodejmujących prób autoagresywnych przeważa-
ły osoby przebywające w zakładzie karnym po raz
pierwszy (17 badanych, 68%).
Najczęściej (ryc. 8) samookaleczały się osoby pozbawione
wolności na karę dłuższą niż 5 lat (68% wszystkich osób
z samouszkodzeniami). Najmniejszą grupę stanowili osa-
dzeni z wyrokami do 1 roku (2 osoby).
Z danych przedstawionych w tabeli 3 wynika, że przynależ-
ność do subkultury więziennej miała znaczny wpływ na wy-
stępowanie samouszkodzeń (aż 92% osób samookalecza-
jących się przynależało do takiej subkultury). W drugiej
z badanych grup zależności te są skrajnie odmienne (tylko
1 z respondentów należał do tego typu. społeczności).
Na rycinie 9 pokazano, że aż 68% spośród badanych osób
dokonywało samouszkodzeń wielokrotnie (17 responden-
tów), a 32% podjęło taką próbę tylko raz (8 ankietowanych).
Najczęściej wymienianą przez badanych przyczyną sa-
mouszkodzeń był powód o charakterze emocjonalnym
(aż 60% respondentów podało tę zmienną jako główny
czynnik warunkujący samouszkodzenia). Następnie wy-
mieniano przyczyny instrumentalne i nawykowe (odpo-
wiednio 40% i 48%). Należy zaznaczyć, że 1 osoba mo-
Rycina 8. Zróżnicowanie badanej grupy pod względem
długości odbywanej kary pozbawienia wolności (%)
Figure 8. Differences in the studied group depending
on duration of imprisonment
gła dokonać samookaleczenia o różnych uwarunkowa-
niach (tab. 4).
Osoby dokonujące samouszkodzeń jako metodę samo-
okaleczenia wybierały najczęściej „pocięcia” (84%) oraz
„wstrzyki” (44%). Najrzadziej stwierdzano „wbitki”,
„samozakażenia”, „urazy głowy” i „głodówki” (ogółem
8%). Niejednokrotnie badane osoby dokonywały róż-
nych rodzajów samookaleczeń (tab. 5).
46
[ Pobierz całość w formacie PDF ]