Samokontrola reakcji lękowych, Nerwica, depresja, lęk
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Samokontrola reakcji lękowych.Czynności samokontroli są bardzo ważne w życiu każdego człowieka.Umożliwiają mu prawidłowe funkcjonowanie w swoim otoczeniu i społeczeństwie. Alenie tylko społeczne aspekty samokontroli są istotne. Równie ważne jest „ujarzmienie”emocji dla samej jednostki. Tak jest w przypadku reakcji lękowych. Lęk jest bardzonieprzyjemnym stanem, dlatego jednostka pragnie zredukować jego odczuwanie, jak ijego dezorganizacyjny wpływ na swoje zachowanie. Często jest tak , że jeśli nieopanujemyswego strachu to ucierpi na tym nasze działanie, co może mieć katastrofalneosobiste konsekwencje.W literaturze wyróżnione są dwie przeciwstawne sobie aspekty samokontroli. Sąto: kontrola pozytywna i negatywna. Pierwsza ma postać wytłumienia lubzahamowaniazarówno własnych impulsów emocjonalnych, jak i niepożądanej formy zachowania. Wprzypadku lęku jest to próba jego redukcji i właśnie z tym utożsamiana jest samokontrolareakcji lękowych. Okazuje się jednak, że również kontrola pozytywna, polegająca nawłączeniu do repertuaru pewnej pożądanej osobiście formy zachowania lub emocji, możebyć skuteczna w przypadku lęku. Może się to odbywać poprzez wzbudzenieantagonistycznych procesów emocjonalnych , takich jak na przykład gniew, wściekłośćdla strachu.Epstein zauważył , że te przeciwne emocje mogą znacznie osłabić lubzredukować niepożądany proces afektywny.Innym podziałem czynności samokontroli jest wyróżnienie ich klas ze względu narodzaj obiektu, na który bezpośrednio skierowane są oddziaływania jednostki. Są totechniki modyfikacji sytuacyjnych bodźców emocjorodnych(kontrola sytuacyjna) oraztechniki wewnętrznej(symbolicznej) modyfikacji pobudzenia emocjonalnego. Technikiowej kontroli wewnętrznej mogą przejawiać się w dwóch aspektach: kontrolinadpoznawczymi i fizjologicznymi komponentami emocji.Teraz pokrótce omówię kontrolę sytuacyjnych bodźców emocjorodnych,zwłaszcza lękotwórczych. Kofta przedstawia kilka technik tego rodzaju kontroli. Jedną znich jest unikanie sytuacji emocjorodnych iusuwanie się z nich. Arnold Buss zauważa, żepomimo, iż w przypadku niektórych emocji technika ta nie jest skuteczna, to przy strachuusunięcie bodźców ewokujących go powoduje natychmiast jego redukcję.Innym przykładem kontroli sytuacyjnej jest poszukiwanie i włączanie bodźcówuruchamiających reakcje, które wykluczają emocje niepożądane. W celu zredukowanialęku przedegzaminacyjnego student może pójść np. do kina czy na koncert dzień przedtestem, by „zapomnieć” o nim(odwrócenie uwagi od sytuacji lękowej).Oczywiście kontrola sytuacyjna powiązana jest z kontrolą wewnętrzną, która mabardzo duży wpływ na modyfikację poziomu lęku. Ważne są zwłaszcza te techniki, któredziałają na poznawczy komponent emocji.Jedną z form tej kontroli jest hamowanie autowerbalizacjiemocjorodnych.Technika ta znajduje zastosowanie wtedy, gdy źródłem lęku są myśli człowieka. Dollard iMiller nazywają ją techniką tłumienia. Kiedy lęk wywoływany jest przez wspomnienia oprzeszłości, trzeba uruchomić ciąg nowych myśli , który wyeliminuje ciąg niepożądanych.Ważnym warunkiem, który musi być spełniony, aby tłumienie utrwaliło się ,jest to, żemusi być ono nagrodzone. W przypadku lęku już sama jego redukcja jest wzmocnieniempozytywnym. Dlatego też, jeśli tłumienie jest skuteczne, to będzie wykazywało tendencjędo utrwalania się.Fakt, że jednym z ważnych źródeł niepożądanych stanów emocjonalnych mogąbyć własne reakcje symboliczne człowieka jest podstawą wielu terapii. Przykładem jednejz nich, uczącej samokontroli redukującej lęk, jest terapia Meichenbauma, dotycząca lękuprzedegzaminacyjnego. Jej pierwszy etap polega na wglądzie w przyczynę swoich obaw.Drugi zaś to ćwiczenie w emitowaniu stwierdzeń ukierunkowujących uwagę na samozadanie egzaminacyjne. Czynność ta pozwoliłaby zahamować zarówno poznawcze, jak iaktywacyjne składniki lęku. Zadaniem pacjentów jest naprzemienne relaksowanie się iwyobrażanie sobie sytuacji lękotwórczych. Kiedy pojawi się niepokój, przezwycięża sięgo poprzez wolne, głębokie oddechy i samoinstruowanie się, po to by skupić się nasamym zadaniu i osiągnąć spokój.Inną techniką kontroli poznawczej jest emitowanie przez człowiekaautowerbalizacji uspokajających(autoperswazji) takich jak: ”uspokój się”,”wszystkobędzie dobrze” itp. Czynności te należą również do szeroko pojętego tłumienia, jednak wtym wypadku jednostka nie eliminuje samych bodźców emocjorodnych , lecz tylko usiłujemodyfikować niepożądany stan emocjonalny dodatkowymi wskazówkami werbalnymi.Technikę tę wykorzystują w swojej psychoterapii Wolpei Lazarus. Wprowadzili oniprocedurę neutralizacji lęku opartą na założeniu zaczerpniętym z teorii uczenia się:”jeżeli jakiś bodziec awersyjny trwa przez jakiś czas i zostaje usunięty bezpośrednio powystąpieniu określonego sygnału, to należy się spodziewać wytworzenia związkuwarunkowego między owym sygnałem a zespołem zmian następujących w organizmie pousunięciu negatywnej stymulacji.” Sygnał taki nabierze zdolności do wywoływania stanuodprężenia, poczucia ulgi, zmniejszenia napięcia. Lazarus i Wolpestosowali wobecpacjentów kilkunastosekundowy szok elektryczny i wyłączali go , gdy badany powiedziałdo siebie „uspokój się” lub „odpręż się” . W ten sposób dana instrukcja osłabia lęk i stajesię narzędziem do kontroli wewnętrznej, możliwym do wykorzystania w przyszłychsytuacjach lękotwórczych.Autoperswazje mogą oddziaływać również poprzez modyfikowanie nastawieńinterpretacyjnych. Obok bezpośredniego obniżenia stopnia wzbudzenia, mają zdolnośćwywoływania pewnych zmian w poziomie lęku poprzez zmianę nastawienia człowiekawzględem sytuacji(rodzaj filtra poznawczego). Lazarus nazwał to „łagodzącymprzewartościowaniem”, podczas którego jednostka modyfikuje swoją ocenę sytuacji,uznając ją za mniej groźną. W ten sposób następuje redukcja negatywnego stanuemocjonalnego.Nad procesem samokontroli reakcji lękowych ,a zwłaszcza nad tłumieniem lękuprowadził również badania Epstein wraz z Frenzem. Osobami badanymi byli skoczkowiespadochronowi. Drugim celem eksperymentu było uzyskanie wiedzy na temat sposoburadzenia sobie skoczków i nabierania odporności na szczególny rodzaj stresu, związanegobezpośrednio z sytuacją skoku. Dzięki tej zdolności stają się oni zdolni do opanowaniaswego lęku. Okazało się ,dzięki pomiarom zmian fizjologicznych, że u nowicjuszypoziom lęku sukcesywnie wzrastał wraz z przybliżaniem się momentu skoku . Natomiastu doświadczonych najwyższy poziom lęku występował na wiele godzin przed skokiem,po czym stopniowo opadał. Zdaniem Epsteina różnice pomiędzy obiema grupamiskoczków nie polegajątylko na tym, że jedni wyrabiają w sobie zdolność do hamowanialęku a drudzy nie posiadają jej w żadnym stopniu. Ważne jest to , że u doświadczonychmechanizm kontroli działa stopniowalnie i wysoce selektywnie, zaś u nowicjuszy nazasadzie „wszystkoalbo nic”(przypominając działanie mechanizmu obronnego wyparcia).Przystosowawczy charakter występujących pod wpływem doświadczenia zmian wreakcjach emocjonalnych na zagrożenie polega na nakładaniu się dwóch tendencji:1.do rozszerzenia się gradientu lęku(pojawia się on coraz wcześniej)2.do rozwijania się procesów jego hamowania.Hamowanie to może odbywać się na trzy sposoby:1.na unikaniu sygnałów lękotwórczych dostarczanych przez percepcję, własnemyśli i zachowanie,2.na podkreśleniu pozytywnej motywacji do skoku i skupieniu się na sygnałachużytecznych dla prawidłowego wykonania tej czynności,3.na wytwarzaniu reakcji dystrakcyjnych, szczególnie takich, których treści niemożna pogodzić ze strachem.(Epstein)Jeśli chodzi o odporność na stres, to Epstein uznał ją jako końcowy efektnabywania umiejętności kontroli emocjonalnej(uczenia się technik, za pomocą którychjednostkaoddziałuje na własny lęk.Wspomniana już wcześniej kontrola wewnętrzna to nie tylko kontrola poznawczaale też kontrola nad fizjologicznymikomponentami emocji. Wood, Obrist i Deanwykazali, że amplituda i częstość oddechów wywiera bezpośredni wpływ na tętno orazpoziom odczuwanego przez człowieka lęku. Wykorzystuje się tą wiedzę również wróżnego typu terapiach, których przykładem może być trening autogeniczny Schultza.Do tej pory omawiałam techniki zredukowania silnego lęk. Warto jednakzaznaczyć, że w pewnych okolicznościach zbyt mały strach może mieć równie zły wpływna zdrowie, jak zbyt wielki. Wykazują to badania Janisa nad lękiem przedoperacyjnym.Stwierdził on, że umiarkowany poziom strachu , który zapoczątkował „działalnośćmartwienia się” przed rzeczywistym zetknięciem się z danym zdarzeniem pomagałplanować przyszłe reakcje i modulować stres. Wywoływał poza tym pewien rodzaj„emocjonalnego uodpornienia”.Podsumowując, dochodzę do wniosku, że znajomość technik samokontroli nadlękiem i innymi emocjami negatywnymi jest bardzo ważna. Oczywiście stosowanie ichmusi byc odpowiednie do okoliczności. Lęk jest przecież przede wszystkim emocjąmającą na celu ostrzeżenie nas przed niebezpieczeństwem. Dopiero, gdy mamy doczynienia z silnym, dezorganizującym lękiem warto zastosować kontrolę. Wszystkiewymienione klasy kontroli: sytuacyjna, wewnętrzna, poznawcza i fizjologiczna nie są odsiebie oderwane. Skuteczne stosowanie ich osobno, jak i wszystkich na raz z pewnościąjest w stanie obniżyć nasz lęk. Gdy już będziemy potrafili tego dokonać, będziemy mogliśmiało powiedzieć, że rządzimy naszymi emocjami, a nie one nami.___________________Literatura:„Samokontrola emocji” Kofta„Lęk” Tłokiński„Natura emocji” Ekman, Davidson„Psychologia” Tomaszewski
[ Pobierz całość w formacie PDF ]