SZPAT U KONI - DIAGNOZOWANIE I LECZENIE, 01. Artykuły
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
KONIE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
dr n. wet. Jakub Nicpoń
Katedra i Klinika Chirurgii Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Szpat u koni
DIAGNOZOWANIE I LECZENIE
Streszczenie
Jedną z najstarszych jednostek choro-
bowych opisywanych u koni jest szpat.
W polskiej terminologii określany jest on
również mianem „włogacizna” i zalicza-
ny jest do artropatii stawu stępu. Pierw-
sze wzmianki na ten temat można zna-
leźć już w średniowieczu.
W 1816 roku Haveman (1) jako pierw-
szy zauważył, że choroba szpatowa zaczy-
na się w początkowej fazie od zmian na
powierzchni stawowej. Przypuszczenia
te potwierdził Herring (2) w 1834 roku,
jednocześnie dowodząc, że zmiany na
powierzchni stawowej mogą również
występować u koni nie wykazujących ob-
jawów kulawizny.
W 1860 roku Schrader (3), przepro-
wadzając dokładne studia nad chorobą
szpatową, uznał, że rozpoczyna się ona od
uszkodzenia chrząstki stawowej.
E
TIOLOGIA
Wraz z upływem czasu zmieniły się po-
glądy na przyczyny powstawania tej cho-
roby. Pierwszymi objawami zwyrodnienia
stawu jest zaburzenie ruchu; koń po dłuż-
szym postoju ma sztywny chód, który po
paru minutach ustępuje. Przy zaawanso-
wanej postaci choroby zaburzenie ruchu
objawia się znaczną kulawizną; obserwu-
je się także deformację na przednio przy-
środkowej stronie stawu stępu. Choroba
najczęściej dotyka starsze konie, 8-10 let-
nie, ale może się pojawić u młodych (tzw.
szpat młodzieńczy). Czynnikiem predys-
ponującym do powstania szpatu jest bu-
dowa anatomiczna stawu.
Większe siły nacisku działają na kość
centralną stępu i kość stępu I i II od stro-
ny przyśrodkowej. Także wady postawy
(postawa rozbieżna i jej kombinacje),
wadliwe okucie oraz poruszanie się po
twardej nawierzchni mogą doprowadzić
do rozwinięcia się szpatu.
Początki powstawania choroby szpa-
towej mogą wystąpić już podczas pierw-
szych treningów, które prowadzone są
bardzo intensywnie, by uzyskać w krót-
kim czasie wysoką formę sportową.
W tym obrębie zmiany łączą się bez-
pośrednio z biomechaniką stawu sko-
kowego. Zanim kopyto zostanie osadzo-
ne na podłożu, kość piszczelowa obraca
się w osi w odcinku stawu kolanowe-
go ze środkowego do bocznego i w tym
momencie kończyna z kością skokową
i kością centralną stawu stępu jest jakby
nieruchoma. W czasie oparcia dochodzi
do niedużego zgięcia stawów skokowe-
go i kolanowego, a nawet do nieznacznej
rotacji kości skokowej i kości centralnej
do środka, powodując większe obciąże-
nie przyśrodkowej powierzchni stawu, co
wyjaśnić może powstawanie patologicz-
nych zmian kostnych charakterystycz-
nych dla szpatu (4).
Im większe przeciążenia np. powodo-
wane skokami, tym większe makro- i mi-
krourazy tkanki chrzęstnej, a te uznane
zostały za najważniejszy czynnik etiolo-
giczny choroby szpatowej (5).
Za przyczynę szpatu uważa się rów-
nież zaburzenia w przemianie materii
i gospodarce witaminowej oraz niewła-
ściwe żywienie.
P
ATOGENEZA
W artykule przedstawiono praktyczne
aspekty diagnozowania i leczenia cho-
roby szpatowej u koni. W części pierw-
szej autor przedstawił etiopatogenezę
schorzenia. Następnie opisano me-
tody diagnostyczne wykorzystywane
w rozpoznaniu choroby oraz sposoby
jej leczenia.
Słowa kluczowe
ortopedia, szpat, koń
Abstract
This article presents practical aspects
of diagnostics and treatment of bone
spavin in horses. Part one presents etio-
pathogenesis of the disease. Next part
describes diagnostic methods used in
recognition of bone spavine and ways
of its treatment.
I
OBJAWY
KLINICZNE
Charakterystycznym objawem w przebie-
gu szpatu jest występujący w początkowym
okresie choroby ból, zmieniający mechani-
kę ruchu. Faza wykroku jest niepełna w za-
kresie wysokości podnoszenia kończyny,
co prowadzi do ścierania brzegu podsta-
wowego ściany przedniej. Koń po długim
spoczynku, wyprowadzony, wykazuje kula-
wiznę dużego stopnia. W miarę poruszania
się zaburzenie stopniowo maleje (6).
Często już w boksie można stwierdzić, że
chora kończyna jest oszczędzana – koń ob-
ciąża przeciwległą kończynę. W długotrwa-
łym procesie chorobowym na powierzch-
ni przyśrodkowej stawu stępu, a więc tam,
gdzie dochodzi do największych obcią-
żeń statycznych i dynamicznych tego sta-
wu, w badaniu klinicznym można zauwa-
żyć charakterystyczne deformacje kostne.
Uszkodzeniu ulegają chrząstki stawowe,
powstają nadżerki, mogące odsłonić war-
stwy podchrzęstne kości i w następstwie
prowadzić do bezpośredniego stykania
się nieosłoniętych chrząstką kości wcho-
dzących w skład chorobowo zmienionego
stawu. Czasem zmianom tym towarzyszy
słabo wyrażone, niespecyficzne, nawraca-
jące zapalenie błony maziowej.
Można dokonać podziału choroby szpa-
towej na dwa okresy. W fazie wczesnej cho-
roby na skutek makro- i mikrourazu lub
przeciążenia struktur anatomicznych do-
Key words
orthopedics, spavin, horse
76
LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2007
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE
KONIE
chodzi do nieprawidłowego odżywienia
powierzchni stawów. Maź staje się wodni-
sta, nie spełnia fizjologicznej funkcji odży-
wiania chrząstki i pogarsza się amortyza-
cja. W okresie tym zauważalna jest wyraźna
kulawizna, a staw stępu jest bolesny. W dal-
szym przebiegu choroby faza wczesna
przechodzi w proces przewlekły.
Długo trwające przeciążenia stawu ak-
tywują powstanie osteofitów, czego do-
wodem są charakterystyczne deformacje
szpatowe na przednio przyśrodkowej po-
wierzchni stawu stępu. W początkowej fa-
zie są one niewielkie i trudne do wykrycia
w obrazie RTG. Później postępuje dalsza
degeneracja chrząstki stawowej. Dochodzi
do ankylozy stawu, zniesienia tarcia o siebie
nieokrytych chrząstką powierzchni stawo-
wych i dochodzi do zniesienia reakcji bólo-
wej. Jest to jednak proces długotrwały i ob-
jawia się kulawizną dużego stopnia.
M
ETODY
DIAGNOSTYCZNE
Aby móc szybko rozpocząć odpowiednie
leczenie, należy wcześnie rozpoznać cho-
robę – już w jej początkowym stadium.
Sprzyja temu zaawansowana technika
diagnostyczna – scyntygrafia.
Badając konia w ruchu, zarówno na
twardym, jak i miękkim podłożu, należy
zwrócić uwagę na rodzaj i stopień kulawi-
zny. Następnie w spoczynku, na płaskim
podłożu, przy równomiernym obciążeniu
wszystkich kończyn, należy obejrzeć sta-
wy skokowe od przodu, porównując obie
tylne kończyny z prostej i ukośnej per-
spektywy. Zwraca się uwagę na wystę-
powanie starć rogu kopytowego brzegu
podstawowego ściany przedniej i nie-
prawidłowości postawy kończyn tylnych
oraz okucia. Kolejnym etapem badania
jest przeprowadzenie próby zgięciowej
stawu skokowego. Jest to prosta technika
badania, umożliwiająca wykrycie procesu
chorobowego w stawie skokowym stępu.
Chociaż nie jest ona pewną i obiektywną
metodą, uzupełnia jednak w istotny spo-
sób inne techniki diagnostyczne.
Podczas wykonywania próby szpatowej
zgięciu ulegają również staw kolanowy
i biodrowy, dlatego po uzyskaniu pozy-
tywnego wyniku należy poddać osobne-
mu badaniu na zginanie te stawy w celu
wykluczenia ewentualnych schorzeń tam
umiejscowionych.
Po przeprowadzeniu prób zgięciowych
kolejnym etapem badania może być znie-
czulenie diagnostyczne. Bardzo ważne dla
rozpoznania przewlekłej choroby szpato-
wej jest badanie RTG. Dostarcza ono wiedzy
o rodzaju i zakresie zmian patologicznych
stawu. Wykonanie jedynie badania RTG
w niektórych przypadkach nie pozwala na
wykrycie wczesnego stadium choroby. Ba-
danie to nie określi, czy proces chorobowy
jest już wygasły z klinicznego punktu widze-
nia, czy też jest nadal aktywny, powodujący
bolesność. Na to pytanie można odpowie-
dzieć wyłącznie na podstawie nowoczesne-
go badania nuklearnego – scyntygrafii.
Pod pojęciem scyntygrafii rozumie się ob-
razowe przedstawienie rozdziału aktywności
po zastosowaniu radiofarmaceutyku. Służy
do tego głównie metastabilny izotop Tech-
netu (99mTc), z półokresem rozpadu 6 go-
dzin. Badania medycyny nuklearnej są ba-
daniami funkcjonalnymi, przedstawiającymi
aktywne zmiany zachodzące w tkankach.
W tym przypadku środek radioaktywny jest
transportowany przez krew. Koncentruje się
w miejscu, gdzie toczy się proces zapalny,
a tym samym jest większe przekrwienie. Ba-
danie scyntograficzne zawiera przez to inną
informację niż techniki RTG.
L
ECZENIE
ZACHOWAWCZE
Po rozpoznaniu wczesnych zmian szpa-
towych stosuje się leczenie zachowawcze,
które polega na dostawowej iniekcji kor-
tykosterydów. Sposób ten jest nie tylko
bardzo rozpowszechniony w medycynie
weterynaryjnej, ale i w medycynie czło-
wieka, a jego początki przypadają na lata
pięćdziesiąte XX wieku.
Celem dostawowego podania kortyko-
sterydów jest zatrzymanie ostrego procesu
KONIE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
Charakterystyczne zmiany szpatowe
zapalnego w stawie, a także zmniejsze-
nie bólu.
Poprzez podanie kortykosterydu do-
stawowo możemy zwiększyć koncentra-
cję środka w miejscu docelowym oraz
zmniejszyć ewentualne systemowe dzia-
łanie uboczne (7).
Przy zachowaniu odpowiedniej czysto-
ści chirurgicznej podczas aplikacji środ-
ka nawet powtórna iniekcja odstawowa
bardzo rzadko prowadzi do jakichkolwiek
komplikacji (8).
Dostawowe iniekcje kortykosterydu
prowadzą do wyraźnego zmniejszenia
objawów zapalenia i dużej poprawy ob-
jawów klinicznych. Odpowiedzialne za
ten fakt jest anafilaktyczne działanie, któ-
re polega na bardzo zróżnicowanych me-
chanizmach. Dlatego opinie na ten temat
są kontrowersyjne; opierają się one na
bilansie korzyści i powikłań po dostawo-
wym podaniu kortykosterydu. Jedni au-
torzy wykazują destruktywne działanie
środka na chrząstkę stawową, inni zaś
uważają, że ma on działanie chondropro-
tektywne. Do grupy tej zaliczany jest Be-
tametazon (9, 10).
Wyniki przeprowadzonych badań do-
wodzą, iż dostawowe iniekcje kortyko-
sterydu – Betametazonu – są metodą
bardzo skuteczną we wczesnym stadium
choroby szpatowej. Ponadto jest to tech-
nika łatwa do wykonania i o małej liczbie
powikłań. Warunkiem wysokiej efektyw-
ności zastosowanego leczenia jest wcze-
sne rozpoznanie procesu, co zapewnić
może badanie scyntygraficzne, ewentu-
alnie znieczulenie diagnostyczne.
L
ECZENIE
OPERACYJNE
Konie z przewlekłą postacią choroby
szpatowej poddaje się leczeniu operacyj-
nemu. Zabieg ma na celu doprowadzenie
do usztywnienia stawu stępu, co spowo-
duje unieruchomienie kości wchodzących
w jego skład, a tym samym doprowadzi
do likwidacji bólu. Spośród wszystkich
metod artrodezy technikę operacji we-
dług Adamsa (11) cechuje prostota i mała
urazowość oraz to, że nie pozostawia się
w strukturach stawowych żadnych mate-
riałów obcych, pozostawionych tam po
operacji, takich jak: metale, przeszczepy,
wióry kostne i inne biokompozyty.
Na podstawie badań własnych stwier-
dzono, że rekonwalescencja po operacji
wynosi od 4 do 12 miesięcy i ok. 75% koni
powraca do pełnego zdrowia oraz sporto-
wego użytkowania. U około 20% koni na-
stępuje poprawa, ale nie ma całkowitego
zniesienia kulawizny, natomiast u około 5%
koni, ze względu na różnorakie komplika-
cje, brak jest jakiejkolwiek poprawy.
Jak wynika z przedstawionego materia-
łu, szpat jest poważną chorobą, ale przy
wczesnym rozpoznaniu można zahamo-
wać rozwijające się zwyrodnienie stawu.
W zapobieganiu choroby bardzo ważny
jest odpowiedni trening, prawidłowa pie-
lęgnacja kopyt i żywienie konia.
W
NIOSKI
Choroba szpatowa może być rozpoznawa-
na tylko w postępowaniu kompleksowym,
grupującym technikę badania ortopedycz-
nego narządu ruchu, próby zgięciowe sta-
wów, dostawowe znieczulenie diagnostycz-
ne oraz badanie RTG i scyntygraficzne.
Spośród stosowanych aktualnie metod ba-
dania szpatu wydaje się, że w jej wczesnej
postaci scyntygrafia i dostawowe znieczu-
lenie, a w postaci przewlekłej badanie ra-
diologiczne, są metodami najbardziej wia-
rygodnymi w rozpoznawaniu schorzenia.
Leczenie zachowawcze betametazonem
we wczesnej fazie i operacyjnie artrodezą
w przewlekłej postaci spełniają współcze-
sne wymogi terapii choroby szpatowej.
Miejsce wykonania artrodezy
Piśmiennictwo
1. HaVememann, A.C.:
Anleitung zur Beurte-
ilung des äußeren Pferdes in Beziehung auf des-
sen Gesundheit und Tüchtigkeit zu verschiede-
nen Dinsten
. Wien 1816.
2. Hering E.V.:
Vorlesung fur Pferdeliebhaber
.
Stuttgart 1834.
3. Schrader, O.F.W.:
Über die chronischen Ge-
lenkerkrankunge des Pferdes
. „Mag. Tierhk.”,
1860, vol. 26, 1-39, 129-164.
4.RooneyJ.R.:
A Theoretical Analysis of Equine Ar-
thritis
. „Equine Vet. J.”, 1969, vol. 1, 117-126.
5.BarneveldA.:
Einzelne klinische Aspekte des Spa-
tes. “
IV Tagung über Pferdekrankheiten im
Rahmen der Equitana”, Essen 1981, 65-71.
6. Wintzer H.J.:
Krankheiten des Pferdes
. Ver-
lag Parey, Berlin1982, 230-242.
7.See Y.:
Intra-synovial corticosteroid injections in
juvenile chronic arthritis
, A review Annals. “Aca-
demy of Medicine”, 1998, vol. 1, 105-111.
8. Kaiser H., Kley H.K.:
Cortisontherapie
,
Cor-
ticoide in Klinik und Praxis
. Verlag Enke,
Stuttgart 1992, 413-440
9.Gabel A.A.:
Lamness Caused by Inflammation
of the Distal Hock.
“Vet. Clin. North Am. Lar-
ge Anim. Pract.”, 1980, vol. 2, 101-124.
10. Gabel A.A.:
Preventation, Diagnosis and Tre-
atment of Inflammation of the Distal Hock.
“Proc. Am. Assoc. Equine Pract.”, 1982,
vol. 28, 287-298.
11. Adams, O.R.:
Surgical Arthrodesis for Treat-
ment of Bone Spavin.
“J. Am. Vet. Med.
Asoc.”, 1970, vol. 157, s. 1480-1485.
Śródoperacyjna kontrola radiologiczna
Zabieg operacyjny wykonania artrodezy
metodą Adamsa
dr n. wet. Jakub Nicpoń
Katedra i Klinika Chirurgii
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego
we Wrocławiu
50-366 Wrocław
pl. Grunwaldzki 51
e-mail: nickub@poczta.onet.pl
78
LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2007
www.weterynaria.elamed.pl
[ Pobierz całość w formacie PDF ]