SYSTEM POLITYCZNY SŁOWACJI(1), Bezpieczeństwo Narodowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Krystyna Plebañska: System polityczny Słowacji
Autor: Krystyna Plebañska
25.02.2007.
1. Konstytucja (z dnia 1.09.1992)
Składa siê ze wstêpu oraz 156 artykułów zawartych w dziewiêciu rozdziałach.
We wstêpie wyło¿ona jest geneza pañstwowo¶ci oraz wola utworzenia demokratycznej formy
rz±dów. Interesuj±ce jest zró¿nicowanie podmiotu władzy na ,,Naród słowacki'' oraz
,,obywateli pañstwa nale¿±cych do mniejszo¶ci narodowych i grup etnicznych ¿yj±cych na
terytorium Republiki Słowackiej''.
My, Naród Słowacki, pomni na polityczne i kulturalne dziedzictwo swoich przodków i na
stuletnie do¶wiadczenie w walce o byt narodowy i własn± pañstwowo¶æ, pañstwowo¶æ
poczuciu cyrylo-metodyckiego dziedzictwa duchowego i historycznej spu¶cizny Wielkich Moraw
[...] my, obywatele Republiki Słowackiej, uchwalamy za po¶rednictwem swoich przedstawicieli
tê oto Konstytucjê
Rozdziały:
• I - po¶wiêcony zasadom naczelnym: suwerenno¶ci, pañstwu prawa, wolno¶ci,
demokracji przedstawicielskiej
• II - podstawowe prawa i wolno¶ci
• III- dot. gospodarki oraz Najwy¿szego Urzêdu Kontroli
• IV - samorz±d terytorialny
• V - władza ustawodawcza
• VI- władza wykonawcza
• VII- władza s±downicza
• VIII - prokuratura
Zasady umieszczone w konstytucji stanowi± klasyczny katalog fundamentalnych reguł
pañstwa demokratycznego, na czele z prawami i wolno¶ciami jednostki oraz ich gwarancjami.
Funkcje naczelnych organów pañstwowych uregulowane zostały zgodnie z zasad± podziału
władzy, a relacje pomiêdzy władz± ustawodawcz± a wykonawcz± oparto na podstawach
systemu parlamentarnego. Zakres i sposób regulacji konstytucyjnych uległ du¿ym zmianom w
latach 1992-2001. (Nowelizacje weszły w ¿ycie z dniem 1.01.2002).
Utrzymano dotychczasow± liczbê artykułów, nadaj±c im jednak rozbudowan± postaæ. Jednym
z celów było dokonanie dostosowanie prawa wewnêtrznego do miêdzynarodowego w zwi±zku
z przyst±pieniem Słowacji do UE.
Porównanie Konstytucji Republiki Słowackiej w jej pierwotnym brzmieniu z wrze¶nia 1992
roku i aktualnym uwidacznia, ¿e obecnie mamy do czynienia z demokratyczn± ustaw±
zasadnicz±. Pewn± słabo¶ci± konstytucji jest tryb jej zmiany, poniewa¿ wystarczy do tego
liczba 3/5 wszystkich posłów, czyli jedynie 90 głosów. W drodze referendum potwierdza siê
ustawê konstytucyjn± o wst±pieniu do zwi±zku pañstwowego albo o wyst±pieniu z tego
zwi±zku.
2. System prawa wyborczego
Podstawowe zasady zostały przyjête w ustawie wyborczej 80/1990 z dnia 16.03.1990.
Niewielkie zmiany w latach `91, `92, `94- uwzglêdnione s± w jednolitym tek¶cie ustawy z
czerwca 1992. Na jej podstawie odbyły siê pierwsze wybory parlamentarne w suwerennej
Słowacji (30.9-1.10.1994).
Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukoñczyli 18lat, za¶ bierne prawo
wyborcze tym obywatelom powy¿ej 21 roku ¿ycia, którzy posiadaj± prawo czynne. Ordynacja
zezwala na zarejestrowanie listy kandydatów ugrupowania pod warunkiem posiadania
min.10.000 członków (brakuj±c± czê¶æ mo¿e zast±piæ petycja o dopuszczeniu do wyborów
podpisana przez uprawnionych wyborców w liczbie zastêpuj±cej brakuj±cych członków)
Ustawa wprowadziła proporcjonalny system wyborczy ( w re¿imie komunistycznym formalnie
system wiêkszo¶ciowy). Stosowany jest system liczenia głosów Hagenbacha-Bischoffa (
odmiana systemu d`Honta). Przy zastosowaniu tej metody wynik głosowania ustala siê
nastêpuj±co:
a) ustala siê sumê wszystkich wa¿nie oddanych głosów w okrêgu;
b) sumê tê dzieli siê przez liczbê przypadaj±cych na ten okrêg mandatów powiêkszon± o 1;
c) otrzyman± w ten sposób liczbê zaokr±gla siê do liczby całkowitej i uzyskuje iloraz wyborczy;
d) liczbê wa¿nie oddanych głosów na ka¿d± z list dzieli siê przez iloraz wyborczy;
e) otrzymane liczby całkowite (bez uwzglêdniania reszt) okre¶laj± liczbê mandatów
przypadaj±cych ka¿dej li¶cie, natomiast czê¶æ mandatów z reguły pozostaje nieobsadzona.
3. Referendum
Konstytucja Republiki Słowackiej w drugiej czê¶ci rozdziału po¶wiêconego władzy
ustawodawczej okre¶la zasady stanowienia prawa bezpo¶redniego przez obywateli,
wprowadzaj±c instytucjê referendum. W drodze referendum potwierdza siê ustawê
konstytucyjn± o wst±pieniu lub wyst±pieniu ze zwi±zku pañstwowego oraz rozstrzyga siê inne
doniosłe problemy publiczne, z wyj±tkiem: spraw dot. podstawowych praw i wolno¶ci,
podatków, spraw poboru do wojska oraz bud¿etu pañstwa. Referendum zarz±dza prezydent,
je¶li za¿±da tego w drodze petycji przynajmniej 350 tys. obywateli lub gdy stosown± uchwałê
podejmie Rada Narodowa (z wniosku np. posłów). Wyniki s± wi±¿±ce, gdy w referendum
uczestniczyła ponad połowa uprawnionych wyborców i gdy za rozstrzygniêciem opowiedziała
siê wiêcej ni¿ połowa uczestników.
4. System organów pañstwowych
System jest poddany rygorom dwóch wiod±cych reguł ustrojowych, a mianowicie podziału
władzy oraz parlamentarnej formy rz±dów. Pierwsza z nich ma charakter subsydiarny wobec
drugiej. Pocz±tkowo sfery podziału kompetencji i wzajemnych relacji parlamentu, prezydenta,
rz±du, s±downictwa były niejasne. Zmiany konstytucji z 1999 i 2001 przyniosły istotny postêp
na drodze do stabilno¶ci ustroju demokratycznego Słowacji.
A. PARLAMENT
Słowacja ma jednoizbowy parlament nosz±cy nazwê Rady Narodowej Republiki Słowackiej.
W skład rady Narodowej wchodzi 150 posłów (4-letnia kadencja) wybieranych w
piêcioprzymiotnikowych wyborach. Istniej± klauzule zaporowe prawa wyborczego: 5 proc. dla
pojedynczych partii oraz ruchów politycznych, 7 proc. dla koalicji zało¿onych z dwóch lub
trzech partii oraz 10 proc. dla koalicji czterech lub wiêcej partii. W wypadku nie przekroczenia
progów Komisja Wyborcza obni¿a je do odpowiednio: 4 proc., 5 proc. i 8 proc.
Kluby poselskie nie mog± liczyæ mniej ni¿ 8 członków (art. 64 Regulaminu Rady Narodowej),
dopuszczalne jest ich ł±czenie i dzielenie. Przedstawiciele klubów deleguj±
swoich przedstawicieli do Gremium Poselskiego (ciało opiniodawcze).
Kompetencje parlamentu mo¿na scharakteryzowaæ jako rozległe, zwłaszcza w zakresie
legislacji. Zakres ustawodawstwa jest konstytucyjnie nieograniczony i obejmuje m.in.:
uchwalanie ustaw, rozpatrywanie wa¿niejszych umów miêdzynarodowych.
Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
W ramach funkcji kontrolnej i kreacyjnej Rady Narodowej mo¿emy wyró¿niæ w pierwszym
rzêdzie rozpatrywanie Deklaracji programowej rz±du- opieraj±c siê na niej kontroluje ona
pracê rz±du. Uprawnienia kontrolne przysługuj± całej izbie, komisjom parlamentarnym i
poszczególnym posłom. Innymi ¶rodkami kontrolnymi s± interpelacje poselskie oraz tzw.
,,Czas pytañ''. Niezadowalaj±ca odpowied¼ na interpelacjê posła mo¿e prowadziæ do debaty
plenarnej oraz podjêcia przez cał± izbê rezolucji. Podmiotami interpelacji s±: rz±d, członkowie
rz±du, centralne organy rz±dowe, natomiast ,,Czas pytañ'', który jest obligatoryjnym
elementem porz±dku posiedzeñ Rady Narodowej, pozwala na zadawanie pytañ tak¿e
prokuratorowi generalnemu i przewodnicz±cemu NUKu.
Zakres kompetencji Rady Narodowej:
• przed rokiem 2001:
uchwalenie i kontrola wykonania bud¿etu, rozpatrywanie podstawowych problemów polityki
pañstwa, tworzenie centralnych organów, wybór i odwołanie przewodnicz±cego NUKu oraz
prokuratora generalnego
• nowe kompetencje (po roku 2001) :
prawo zawierania pokoju oraz wypowiadania wojny, wyra¿anie zgody na obecno¶æ obcych
wojsk na terytorium kraju, wyra¿anie zgody na ratyfikacjê wa¿niejszych umów
miêdzynarodowych, prawo powoływania oraz odwoływania Publicznego Obroñcy Praw, prawo
przyjêcia rezolucji o zwrócenie siê do wyborców o odwołanie prezydenta w głosowaniu
powszechnym.
Podstaw± organizacji i funkcjonowania Rady Narodowej jest konstytucja oraz regulamin
(,,Zasady postêpowania'' ) z 24.10.1996. Uregulowano w nim do¶æ szczegółowo zagadnienia
organów Rady Narodowej i ich pracy.
Rada pracuje w trybie tzw. ,, stałej sesji'' trwaj±cej 4 lata. Jej posiedzenia zwołuje
przewodnicz±cy (równie¿ w ci±gu 7 dni na wniosek 30 deputowanych).
Komisje RN:
- Mandatowa i Regulaminowa
- Niepoł±czalno¶ci Funkcji
- Konstytucyjna i Spraw Ustawodawczych
- komisje o profilu resortowym
- komisje kontrolne - komitety robocze o funkcji opiniodawczej ( obecnie kilkana¶cie).
B. PREZYDENT
Na Słowacji istnieje dwuczłonowy model egzekutywy, w skład której wchodzi prezydent i
rz±d. Prezydent wybierany jest przez obywateli w wyborach powszechnych (od 1999), według
4 przymiotnikowego systemu wyborczego (równo¶æ, powszechno¶æ, tajno¶æ aktu głosowania,
bezpo¶rednio¶æ). Jego kadencja trwa 5 lat, dopuszczalna jest jedna reelekcja. Kandydatów na
ten urz±d mog± zgłaszaæ: co najmniej 15 posłów i grupa obywateli z podpisanym wnioskiem
co najmniej 15.000 uprawnionych do głosowania.
Odpowiedzialno¶æ prezydenta ma dwie formy: mo¿e on zostaæ odwołany przez elektorat w
drodze plebiscytu, który zarz±dza przewodnicz±cy RN ( uzyskanie bezwzglêdnej wiêkszo¶ci
plebiscytowej jest trudne) lub przez S±d Konstytucyjny za zawinione naruszenie konstytucji i
zdradê stanu.
Prezydent mianuje premiera, a na jego wniosek tak¿e i ministrów. Mo¿e on tak¿e w
okre¶lonych sytuacjach rozwi±zaæ parlament. Nie przysługuje mu prawo inicjatywy
ustawodawczej, choæ jego wpływ na ten proces wzrósł. Po¶redniemu wzmocnieniu pozycji
prezydenta i parlamentu słu¿y podział uprawnieñ do zastêpowania prezydenta w sytuacjach
okre¶lonych przed postanowienia konstytucyjne (aktualne rozwi±zanie jest precyzyjniejsze ni¿
poprzednie: niektóre uprawnienia s± nieprzenoszalne, a reszta uprawnieñ została równo
Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
podzielona miêdzy rz±d a premiera oraz przewodnicz±cego Rady Narodowej.
Prezydentura stawała siê powodem kryzysów konstytucyjnych: w roku 1995 próbowano
odwołaæ prezydenta Kovaca na drodze parlamentarnej, Meèiar sugerował wtedy potrzebê
zmiany systemu politycznego na prezydencki lub kanclerski. W 1996 trwał ostry kryzys na
szczytach władzy. Prezydent Kovacs w li¶cie z 15 listopada 1996 tak okre¶lił stan pañstwa:
,,To przykre, ¿e po 7 latach obywatele tego kraju znowu musz± podnie¶æ swój głos, by wołaæ
o sprawiedliwo¶æ i prawa człowieka.'' Od pa¼dziernika 1998 do marca 1999 urz±d prezydenta
był nieobsadzony. Pozycja prezydenta a¿ do roku 1999 była wynikiem niespójnych zasad
zawartych w konstytucji. Z jednej strony miał pełniæ rolê głowy pañstwa, z drugiej jego rola
była sprowadzana do podmiotu wspieraj±cego rz±d. Zmiany konstytucyjne w latach 1998,
1999 i 2001 na nowo ukształtowały jego rolê.
Do nowych uprawnieñ prezydenta nale¿y ,,zapewnianie swoimi decyzjami prawidłowego
funkcjonowania konstytucyjnych organów'', obsadzanie stanowisk sêdziowskich. Utracił jednak
np. prawo uczestniczenia w pracach rz±du i przewodniczenia im lub stosowaæ weto wobec
ustaw konstytucyjnych). W przypadku aktów prawnych wydawanych prezydenta nie jest
wymagana kontrasygnata premiera.
Generalnie mo¿na powiedzieæ, ¿e ograniczenie czê¶ci prezydenckich uprawnieñ nie osłabia
jego roli. Jest to wła¶ciwie wyodrêbniony, samodzielny organ pañstwa. Mo¿e on spełniaæ
aktywn± rolê jako głowa pañstwa, uczestnik procesu ustawodawczego lub arbiter polityczny.
Prezydenci Słowacji:
od 1993 roku
1. Vladimír Meèiar (p.o.) (191 stycznia 1993 - 2 marca 1993)
2. Michal Kováè (2 marca 1993 - 2 marca 1998)
3. Vladimír Meèiar i od 14 lipca tak¿e Ivan Gašparoviè (obaj p.o.) (2 marca 1998 - 30
pa¼dziernika 1998)
4. Mikuláš Dzurinda i Jozef Migaš (obaj p.o.) (30 pa¼dziernika 1998 - 15
czerwca 1999)
5. Rudolf Schuster (15 czerwca 1999 - 15 czerwca 2004)
6. Ivan Gašparoviè (15 czerwca 2004 - 2009)
C. RZ¡D
Do 2001 roku najwy¿szy (a obecnie naczelny) organ władzy wykonawczej. Jest organem
kolegialnym. Wykonywania funkcji członka rz±du nie mo¿na ł±czyæ z mandatem poselskim.
Członek rz±du nie mo¿e te¿ byæ m.in. prezydentem, sêdzi±, członkiem NUKu etc.
Rz±d musi uzyskaæ akceptacjê parlamentu, poprzez udzielenie mu przez izbê wotum zaufania.
Parlament mo¿e w ka¿dym momencie odwołaæ rz±d lub tylko jednego jego członka poprzez
udzielenie mu wotum nieufno¶ci
Rz±d tworzony jest w 3 etapach:
- prezydent desygnuje premiera
- premier formułuje koalicjê rz±dow±
- na wniosek premiera prezydent mianuje pozostałych członków rz±du
Je¶li za¶ chodzi o skład rz±du, to konstytucja nie okre¶la liczby wiceprzewodnicz±cych rz±du
ani ministrów. ( W latach 1992-2002 liczba wiceprzewodnicz±cych wahała siê miêdzy 3 a 5,
natomiast liczba ministrów od 13 do 15).
Rz±d rozstrzyga główne zagadnienia zwi±zane z : programem rz±dowym, bud¿etem,
uchwalaniem projektu ustaw, rozpatrywaniem umów miêdzynarodowych, przedstawianiem
S±dowi Konstytucyjnemu wniosków o zbadanie zgodno¶ci z konstytucj± itp. Katalog ten mo¿e
ulec ustawowemu rozszerzeniu. Program działalno¶ci rz±du musi uzyskaæ akceptacjê Rady
Narodowej.
Konstytucja słowacka nie normuje zadañ premiera w dziedzinie kierowania rz±dem, dbania o
Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
wykonanie aktów rz±du czy samodzielnego wydawania rozporz±dzeñ. Jednak pozycja
słowackiego premiera wcale nie jest słaba, bowiem jego znaczenie ustrojowe mierzone jest
(jak w odniesieniu do ¿adnego organu) w pierwszym rzêdzie jego pozycj± polityczn± wobec
własnej partii, w koalicji, parlamencie.
Premierzy Słowacji (od 1993 roku)
1. Vladimír Meèiar (1 stycznia 1993-14 marca 1994)
2. Jozef Moravèík (16 marca 1994- 13 grudnia 1994)
3. Vladimír Meèiar (13 grudnia 1994 - 29 grudnia 1998)
4. Mikuláš Dzurinda (30 grudnia 1998 - 2006)
5. Robert Fico (od 2006 roku)
5. Władza s±downicza
A. S±d Konstytucyjny
Jedyny organ ochrony konstytucyjno¶ci, jednoinstancyjny, niezawisły. W jego konstrukcji
widoczne s± pewne wpływy unormowañ s±downictwa konstytucyjnego miêdzywojennej
Czechosłowacji oraz po roku 1989. Jednak¿e przed rokiem 1993 trudno mówiæ nawet o
tradycji s±downictwa konstytucyjnego, ze wzglêdu na w±tłe orzecznictwo w tej kwestii.
Podstaw± prawn± działania jest - poza konstytucj± - ustawa ze stycznia 1993 o organizacji
S±du Konstytucyjnego i postêpowaniu przed nim oraz statusie sêdziów.
Charakterystyka s±dowej kontroli konstytucyjno¶ci w Słowacji:
• Kontrola ma charakter skoncentrowany - jedyny organ rozstrzygaj±cy zagadnienia
konstytucyjno¶ci)
• Skład: 13 sêdziów (12-letnia kadencja, bez mo¿liwo¶ci powtórnego piastowania funkcji.
Sêdziów mianuje prezydent w¶ród kandydatów przedstawionych przez parlament)
• Zasada nastêpczego charakteru kontroli (s±d nie bada zgodno¶ci ustaw/projektów
przepisów z aktami prawnymi promulgowanymi w sposób okre¶lony ustaw±; wyj±tkiem s±
umowy miêdzynarodowe, do przyjêcia których potrzebna jest zgoda parlamentu)
• Komplementarno¶æ form kontroli (kontrola abstrakcyjna oraz kontrola zwi±zana z
konkretnym sporem prawnym)
• Skargowo¶æ postêpowania (wniosek: 1/5 posłów Rady Narodowej, prezydent, rz±d, s±d,
Prokurator Generalny)
• Kontroli konstytucyjno¶ci podlegaj± wszystkie powszechnie obowi±zuj±ce akty
normatywne
• Zasada ostateczno¶ci i bezwzglêdnego charakteru orzeczeñ.
• W sprawach spornych s±d ogłasza wykładniê konstytucji/ustawy konstytucyjnej.
B. Wymiar sprawiedliwo¶ci:
System s±dów tworz±. S±d Najwy¿szy oraz s±dy wojewódzkie/powiatowe ( I instancja), s±dy
wojskowe (dwuinstancyjne).
Silne oddziaływanie polityczne władzy na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwo¶ci było
powodem krytyki jako zagro¿enia demokracji. Badaj±ca ten problem Rada Europy w
listopadzie 1997 r. stwierdziła przypadki jawnych nacisków na prowadzenie spraw s±dowych.
Minister sprawiedliwo¶ci miał pełn± swobodê w powoływaniu/odwoływaniu
prezesów/wiceprezesów s±dów, a co za tym idzie kontroli i wpływania na pracê sêdziów.
Pierwszy pozytywny sygnał poprawy sytuacji datuje siê na rok 1998, a nastêpnie 2000, kiedy
to Rada Narodowa uchwaliła ,,S±dowy kodeks'' (ustawa o sêdziach i ławnikach). Zmiany
ugruntowała nowela konstytucyjna z 2001r.
6. System partyjny
Utworzono 9 February, 2008, 15:00
[ Pobierz całość w formacie PDF ]