SYSTEM POLITYCZNY RUMUNII, polityka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
System polityczny Rumunii
Autor: Tadeusz Jerzak
09.04.2005.
1. Geneza.
W połowie XIX wieku doszło do zjednoczenia Mołdawii i Wołoszczyzny - dwóch ksiêstw
naddunajskich. W 1861 r. zebrało siê w Bukareszcie Zgromadzenie Narodowe, uroczy¶cie
proklamuj±ce uniê obydwu ksiêstw. Nowe pañstwo oficjalnie przyjêło nazwê Rumunia, a
pierwszym władc± był ksi±¿ê Aleksander Ion I Cuza. Nadal jednak formaln± zwierzchno¶æ na
Rumuni± posiadał sułtan Turcji.
Ksi±¿ê Cuza nie utrzymał długo swojej władzy i został odsuniêty od niej podczas przewrotu
wojskowego z 22 lutego 1866 r. Nowym władc± został Ksi±¿ê Karol Hohenzollern-
Sigmaringen.
W lipcu w 1866 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucjê, która wprowadzała w
Rumunii monarchiê konstytucyjn±. Powstał dwuizbowy parlament składaj±cy siê z Izby
Deputowanych i Sejmu. Powstały cztery grupy wyborców podzielonych według kryterium
maj±tku lub wykształcenia. Do pierwszej grupy zaliczali siê wielcy wła¶ciciele ziemscy, druga
grupa (tzw. kuria) to wła¶ciciele ¶redniej maj±tków ziemskich, trzecia kuria to ludno¶æ
zamieszkała w miastach (o odpowiednim cenzusie maj±tkowym lub wykształceniu), do
ostatniej nale¿eli chłopi i robotnicy, którzy nie wybierali bezpo¶rednio deputowanych, lecz
głosowali bezpo¶rednio przez delegatów.
Władcy zachowali mimo wszystko silny wpływ na sprawy pañstwowe (powoływanie rz±du,
rozwi±zywanie parlamentu, zatwierdzanie b±d¼ odrzucanie ustaw).
Rumunia formalnie ogłosiła swoj± niepodległo¶æ w maju 1877 roku, co wynikało z
miêdzynarodowego osłabienia pozycji Turcji. W 1880 r. wielkie mocarstwa europejskie
formalnie uznały Rumuniê jako pañstwo niepodległe i w pełni suwerenne. W kilka lat po
kongresie w Berlinie w 1881 r. Rumuniê ogłoszono królestwem.
W czasie pierwszej wojny ¶wiatowej Rumunia wzbogaciła siê o nowe terytoria. Obszar Rumunii
powiêkszył siê o ponad 150 tys. km2, a liczba mieszkañców wzrosła niemal dwukrotnie (1918
r. niemal 17 mln mieszkañców). W 1922 r. Ferdynand I został koronowany na króla
zjednoczonej Rumunii, a w marcu 1923 r. uchwalono now± konstytucjê.
Według nowej konstytucji władzê ustawodawcz± mieli wykonywaæ wspólnie monarcha i
dwuizbowe przedstawicielstwo narodowe, czyli Izba Deputowanych i Senat. W pracach nad
ustawami miała uczestniczyæ Rada Ustawodawcza, u której zasiêganie opinii było
obowi±zkowe. Wyj±tkiem była ustawa bud¿etowa. ¯adna ustawa nie mogła byæ ogłoszona bez
zgody monarchy.
Deputowani byli wybierani w piêcioprzymiotnikowych wyborach. W skład Senatu wchodzili
senatorowie wybierani przez obywateli oraz senatorowie z mocy prawa (np. nastêpca tronu,
metropolici krajowi). Monarcha mógł rozwi±zaæ parlament w cało¶ci lub tylko jedn± z izb.
Władzê wykonawcz± sprawował rz±d, który działał w imieniu króla. Odpowiedzialno¶æ za akty
monarchy ponosili ministrowie ( w my¶l art. 87 konstytucji ka¿dy akt monarchy wymagał
kontrasygnaty danego ministra), co wynikało z nietykalno¶ci króla.
Istniała tak¿e instytucja, która miała prawo orzekania o konstytucyjno¶ci ustaw. Był to
Najwy¿szy S±d Kasacyjny i Sprawiedliwo¶ci.
Utworzono 9 February, 2008, 14:55
 psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
W lutym 1938 r. doszło w Rumunii do bezkrwawego zamachu stanu. Dokonał go nastêpca
Ferdynanda I Karol II. Przej±ł on pełniê władzy w pañstwie i rozwi±zał wszystkie partie
polityczne. Uzasadniono te posuniêcia konieczno¶ci± ochrony pañstwa przed destabilizacj± i
chaosem, do którego doprowadził rz±d "narodowo-chrze¶cijañski"
W 1938 roku uchwalono nowa konstytucjê, która została przyjêta w drodze plebiscytu.
Władza została skoncentrowana w rêkach monarchy, który w nowej konstytucji został
nazwany głow± pañstwa (art.30).
Władza ustawodawcza nale¿ała do króla, a była sprawowana przez dwuizbowy parlament:
Senat i Zgromadzenie Deputowanych. Czynne prawo wyborcze posiadali obywatele rumuñscy,
którzy ukoñczyli 30 lat i wykonywali jeden z okre¶lonych przez konstytucjê zawodów.
Kadencja Zgromadzenia Deputowanych wynosiła sze¶æ lat. W Senacie czê¶æ senatorów
nominowana była przez monarchê, a czê¶æ pochodziła z wyborów po¶rednich. Senatorowie,
którzy uzyskali mandat w wyniku wyborów po¶rednich mogli go straciæ w wyniku utraty
kwalifikacji lub godno¶ci. Senatorowie pochodz±cy z wyborów po¶rednich wybierani byli na
dziewiêcioletni± kadencjê, a co trzy lata nastêpowała wymiana jednej trzeciej składu. Prawo
inicjatywy ustawodawczej posiadał monarcha. Obie izby parlamentu mogły zgłaszaæ projekty
ustaw, ale w ograniczonym zakresie.
Władzê wykonawcz± w imieniu króla sprawowali ministrowie, i tylko przed nim byli
odpowiedzialni.
Osoba króla była nietykalna. Nie ponosił on ¿adnej odpowiedzialno¶ci za akty urzêdowe.
Wszystkie akty króla wymagały kontrasygnaty ministra, wyj±tkiem było mianowanie premiera.
Nowa konstytucja likwidowała system wielopartyjny.
W 1940 roku doszło do ostrego kryzysu politycznego, którego przyczyn± były straty
terytorialne Rumunii na rzecz Wêgier na mocy "drugiego arbitra¿u wiedeñskiego". W kraju
władzê przej±ł zwolennik ¶cisłej współpracy z III Rzesz± gen. I. Antonescu. Wymógł na królu
zawieszenie konstytucji, a potem zmusił Karola II do abdykacji, na rzecz jego syna Michała.
Rumunia wziêła udział w działaniach zbrojnych przeciwko Zwi±zkowi Radzieckiemu po stronie
III Rzeszy. Radykalny zwrot nast±pił w 1944 roku, gdy odsuniêto od władzy gen. Antonescu i
powołano rz±d gen. K Sanatescu. Po tych zmianach Rumunia przyst±piła do wojny po stronie
aliantów. Rz±d Sanatescu przywrócił konstytucje z 1923 r., zniósł ustawodawstwo
faszystowskie i ogłosił powszechn± amnestiê polityczn±. Po wkroczeniu do Rumunii wojsk
radzieckich powołana została Sojusznicza Komisja Kontroli zło¿ona z przedstawicieli ZSRR,
Wielkiej Brytanii i USA.
W 1944 roku został powołany nowy rz±d pod przewodnictwem gen. M. Radescu. Wkrótce rz±d
Radescu ust±pił w wyniku gro¼by wybuchu wojny domowej i powołany został nowy, którym
kierował dr. Peteru Groaz. Do koñca 1947 r. Rumunia formalnie pozostawała monarchia
konstytucyjn±.
30 grudnia 1945 roku król Michał I zrzekł siê tronu. Powstał jednoizbowy parlament, który
przyj±ł dwie wa¿ne ustawy ustrojowe. Pierwsza dotyczyła uniewa¿nienia konstytucji z 1938 r.,
druga proklamowania Rumuñskiej Republiki Ludowej.
13 kwietnia 1952 r. uchwalono nastêpn± konstytucjê, która głosiła, ¿e Rumunia jest
pañstwem demokracji ludowej, którego celem bêdzie budowa ustroju socjalistycznego.
Naczelnym organem władzy pañstwowej było jednoizbowe Wielkie Zgromadzenie Ludowe.
Utworzono 9 February, 2008, 14:55
 psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Wybierało ono ze swego grona Prezydium (bezwzglêdn± wiêkszo¶ci± głosów). Do obowi±zków
Prezydium nale¿ało m.in.: reprezentowanie pañstwa w stosunkach miêdzynarodowych i
ratyfikowanie b±d¼ wypowiadanie traktatów miêdzynarodowych na wniosek rz±du. Rz±d
Rumuñskiej Republiki Ludowej okre¶lony został jako najwy¿szy organ wykonawczy i
administracyjny.
W roku 1965 (21sierpnia) uchwalono now± konstytucjê, która proklamowała Rumuniê
republika socjalistyczn±. Przedłu¿ona została kadencja parlamentu z czterech do piêciu lat.
W 1974 r. dokonano nowelizacji konstytucji. Po raz pierwszy w historii Rumuni powołano do
¿ycia urz±d prezydenta. Był on przewodnicz±cym Rady Pañstwa Socjalistycznej Republiki
Rumunii. Pełnił funkcjê szefa pañstwa i reprezentował kraj na zewn±trz. Wybierany był na
pierwszej sesji nowo wybranego Wielkiego Zgromadzenia Ludowego na okres piêciu lat.
Lata siedemdziesi±te, a¿ do koñca lat osiemdziesi±tych upłynêły pod znakiem niemal¿e
dyktatorskiej władzy przywódcy partii komunistycznej N. Ceauºescu.
Pod koniec 1989 r. doszło do krwawego powstania skierowanego przeciwko władzy
komunistycznej. Po kilku dniach ostrych staræ doszło do obalenia Ceauºescu. Utworzono Front
Ocalenia Narodowego, który 27 grudnia 1989 r. wprowadził now± nazwê pañstwa - Rumunia,
przywrócił dwuizbowy parlament, oraz ustanowił now± flagê pañstwa.
W 1990 powstała wielopartyjna Tymczasowa Rada Jedno¶ci Narodowej, w której skład wszedł
tak¿e Front Ocalenia Narodowego. Jego podstawowym zadaniem miało byæ uchwalenie prawa
wyborczego do dwuizbowego parlamentu, oraz trybu elekcji prezydenta.
18 marca 1990 r. uchwalono nowe prawo wyborcze, które było de facto tymczasow±
konstytucj±, gdy¿ okre¶lało formê rz±dów oraz procedury potrzebne do uchwalenia nowej
konstytucji. Podstaw± nowych rz±dów miał byæ pluralistyczna demokracja z trójstopniowym
podziałem władzy: ustawodawcza, wykonawcza, s±downicza. Nowo wybrany parlament miał
pracowaæ jako konstytuanta i ciało ustawodawcze. Ordynacja wyborcza do parlamentu miała
siê opieraæ na zasadach proporcjonalno¶ci.
Wybory parlamentarne jak i prezydenckie odbyły siê w jednym czasie (30 V 1990 r.).
Frekwencja była wysoka (ponad 85% uprawnionych).
Prace nad konstytucj± rozpoczêły siê w lipcu 1990 roku. Nowa konstytucjê uchwalono 21
listopada 1991 r.
2. System partyjny.
W Rumunii funkcjonuje system wielopartyjny. Najwa¿niejsze partie polityczne:
· Demokratyczna Partia Rumunii (Partidul Democrat - PD) - utworzona w 1991 roku;
przewodnicz±cy Traian Basescu;
· Partia Socjaldemokratyczna (Partidul Social Democrat - PSD) - Utworzona 16 IV 2001 r. w
wyniku poł±czenia siê Rumuñskiej Partii Demokracji Spłecznej - PDSR (zało¿ona w 1992) z
Rumuñsk± Parti± Socjaldemokratyczn± - PSDR (zało¿ona w 1990) przewodnicz±cy Adrian
Nastase;
· Partia Narodowo-Liberalna (Partidul National Liberal - PNL) - Reaktywowana w styczniu
1990 r.; kontynuatorka partii utworzonej w 1985; w pa¼dzierniku poł±czyła siê z
Socjalistyczn± Parti± Libera-ln±; przewodnicz±cy: Thedor Stolojan
Utworzono 9 February, 2008, 14:55
 psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
· Partia Wielkiej Rumunii (Partidul Romania Mare - PRM) - Utworzona w 1991 r., partia
skrajnie nacjonalistyczna; przewodnicz±cy Croneliu Vadim Tudor
· Demokratyczny Zwi±zek Wêgrów w Rumunii (Uniunea Democrata Maghiara din Romania -
UDMR) - partia wiêkszo¶ci wêgierskiej; utworzona 25 XII 1989 r.; przewodnicz±cy Bela Marco;
· Humanistyczna Partia Rumunii (Partidul Umanist din Romania - PUR) - Partia socjalliberalna,
utworzona w grudniu 1991 r., przewodnicz±cy Dan Voiculescu.
Wyniki ostatnich wyborów z 2004 roku.
Izba Deputowanych:
· Partia Socjaldemokratyczna (PSD) - 112 deputowanych;
· Partia Narodowo-Liberalna (PNL) - 64 deputowanych;
· Partia Demokratyczna (PD) - 44 deputowanych;
· Narodowa Partia Wielkiej Rumunii (PPRM) - 43 deputowanych;
· Demokratyczny Zwi±zek Wêgrów w Rumunii (UDMR) - 22 deputowanych;
· Humanistyczna Partia Rumunii (socjal-liberalna) (PUR-SL) - 20 deputowanych;
· Mniejszo¶ci narodowe - 18 deputowanych;
· Niezale¿ni - 8 deputowanych.
Senat:
· Koalicja "Sprawiedliwo¶æ i Prawda PNL-PD" - 49 senatorów;
· Partia Socjaldemokratyczna (PSD) - 46 senatorów;
· Narodowa Partia Wielkiej Rumunii (PPRM) - 20 senatorów;
· Humanistyczna Partia Rumunii (socjal-liberalna) (PUR-SL) - 11 senatorów;
· Demokratyczny Zwi±zek Wêgrów w Rumunii (UDMR) - 10 senatorów;
· Niezale¿ni - 1 senator.
Obecnie premierem jest Cãlin Constantin Anton Popescu
3. System ustrojowy.
A. Parlament Republiki Rumuñskiej.
a) Struktura i organizacja wewnêtrzna parlamentu.
Parlament Rumunii składa siê z Izby Deputowanych i Senatu. Twórcy konstytucji z 1991 r.
nawi±zali w ten sposób do liberano-demokratycznej konstytucji z marca 1923 r.
Utworzono 9 February, 2008, 14:55
 psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
W skład Izby Deputowanych wchodzi obecnie 345 deputowanych. Liczby deputowanych nie
okre¶la konstytucja, ale ustawa organiczna z 15 lipca 1992 r. Ordynacja ustanawia "normê
przedstawiciela": przy wyborach do Izby jeden deputowany przypada na 70 tys. mieszkañców.
Senat liczy 140 senatorów; norma reprezentacji przy wyborach do Senatu wynosi: jeden
senator na 160 tys. mieszkañców. Izby s± przedstawicielstwem politycznym. W my¶l art.58
konstytucji "parlament jest najwy¿szym organem przedstawicielskim ludu i jedyn± władz±
ustawodawcz± kraju".
Kadencja izb wynosi cztery lata. Mo¿e zostaæ przedłu¿ona na mocy ustawy organicznej, np. w
przypadku wojny.
Pierwszemu posiedzeniu ka¿dej izby, do chwili wyboru jej prezydium, przewodniczy najstarszy
wiekiem deputowany lub senator. Maj± oni do pomocy czterech sekretarzy, wyznaczonych z
grupy najmłodszych wiekiem deputowanych lub senatorów.
Przewodnicz±cy izb wybierani s± na cały okres kadencji danej izby, czyli na cztery lata. Na
stanowisko przewodnicz±cego wybierana jest osoba, która uzyskała poparcie wiêkszo¶ci
deputowanych lub senatorów, w obecno¶ci wiêkszo¶ci członków ka¿dej z izb.
Przewodnicz±cy Izby Deputowanych jest równocze¶nie przewodnicz±cym Prezydium Izby
Deputowanych. Zasada ta odnosi siê tak¿e do przewodnicz±cego Senatu. Pozostali członkowie
izb wybierani s± ka¿dorazowo na pierwszym posiedzeniu kolejnej sesji.
Do Prezydium Izby Deputowanych powołuje siê czterech wiceprzewodnicz±cych, czterech
sekretarzy i czterech kwestorów. Odpowiedni do składu Prezydium Senatu powołuje czterech
wiceprzewodnicz±cych, czterech sekretarzy i dwóch kwestorów.
Do najwa¿niejszych zadañ prezydiów obu izb nale¿y: ustalenie terminów rozpoczêcia i
zakoñczenia sesji izb, przedstawienie izbom propozycji zmian w ich regulaminach,
przygotowanie planu pracy izb oraz projektu porz±dku dziennego. Czuwaj± one nad
terminowo¶ci± prac izb, przyjmuj± i przekazuj± projekty ustaw oraz sprawozdania komisji
parlamentarnych. Kieruj± pracami i nadzoruj± funkcjonowanie słu¿b pomocniczych izb.
Przewodnicz±cy izb zwołuj± posiedzenia, ustalaj± porz±dek dzienny posiedzeñ, czuwaj± nad
przebiegiem dyskusji, ustalaj± kolejno¶æ głosowania i ogłaszaj± jego wyniki. Reprezentuj± izby
w kontaktach zewnêtrznych i wewnêtrznych. Przewodnicz±cy mog± wystêpowaæ do Trybunału
Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie stwierdzenia zgodno¶ci ustawy z konstytucj±.
Wiceprzewodnicz±cy zastêpuj± przewodnicz±cych izb na jego ¿±danie, lub w razie obiektywnej
konieczno¶ci. Sekretarze prowadz± listy mówców, sprawdzaj± obecno¶æ parlamentarzystów na
posiedzeniach izb oraz odpowiadaj± za sporz±dzenie sprawozdania z plenarnych posiedzeñ izb.
Kwestorzy kontroluj± wydatki izb, przedstawiaj± prezydiom projekty bud¿etu izby oraz
sprawozdania z wykonania bud¿etu izby.
W skład struktury izb parlamentu wchodz± kluby parlamentarne (frakcje). W Izbie
Deputowanych klub tworzy co najmniej dziesiêciu deputowanych, którzy deputowali w
wyborach z listy tej samej partii. W Senacie klub mo¿e zostaæ utworzony przez minimum
siedmiu senatorów. Je¿eli jaka¶ partia nie uzyskała w wyborach do Izby co najmniej 10
mandatów (7 mandatów w wyborach do Senatu), wtedy deputowanie (senatorowie) z tej
partii, maja do wyboru dwie mo¿liwo¶ci. Jedna z nich to przył±czenie siê do jakiego¶ klubu.
Druga: utworzyæ z innymi deputowanymi (senatorami) wspólny klub. W regulaminie Izby
Deputowanych przyjêto zasadê, ¿e deputowani, którzy s± przedstawicielami mniejszo¶ci
narodowych, innych ni¿ wêgierska, mog± utworzyæ jeden wspólny klub parlamentarny.
Wa¿na rolê w parlamencie odgrywaj± tak¿e komisje. Izby mog± ustanawiaæ stałe komisje, jak
Utworzono 9 February, 2008, 14:55
Â
[ Pobierz całość w formacie PDF ]