SYSTEM POLITYCZNY FRANCJI, Politologia - WSFiZ, Systemy polityczne - Kostrzębski
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Marta Pachocka: System polityczny Francji
Autor: Marta Pachocka
17.03.2007.
1) Narodziny V Republiki
W okresie IV Republiki (1945-58) Francja nie zaznała spokoju społecznego, stabilizacji
politycznej i gospodarczej.[1] Literatura prawnicza i politologiczna wskazuje na nastêpuj±ce
przyczyny tego stanu rzeczy:
• Nadmierny zakres kompetencji Zgromadzenia Narodowego
• Słaba pozycja prezydenta i rz±du
• Nieodpowiedni system wyborczy
• Nadmierne rozbicie polityczne społeczeñstwa
• Słabe partie - skłócone i niezdolne do tworzenia systemu stabilnych sojuszy
Głównym jednak ¼ródłem kryzysu w dobie IV Republiki Francuskiej, zaostrzaj±cym podziały i
napiêcia, była nieumiejêtno¶æ rozwi±zania problemu dekolonizacji po 1945 roku. Francja, w
odró¿nieniu chocia¿by od Wielkiej Brytanii, nie tylko prowadziła twardsz± politykê kolonialn±
na przestrzeni wieków, ale i po drugiej wojnie ¶wiatowej nie chciała pogodziæ siê z pewnymi
nieodwracalnymi procesami. Wiele dotychczasowych potêg kolonialnych potrafiło poradziæ
sobie z kwesti± rozpadu ich imperiów na drodze pokojowej - poprzez uznanie niepodległo¶ci
nowych pañstw. W efekcie zatrzymały one swoje wpływy gospodarcze i kulturowe w byłych
koloniach, a po¶rednio tak¿e polityczne. Z kolei ,,(...) Francja wybrała taktykê zbrojnego
tłumienia wyzwoleñczych aspiracji ludno¶ci kolorowej'' [2]. Doprowadziło to do dwóch
powa¿nych konfliktów: wojny w Indochinach i wojny algierskiej.
Kryzys algierski osi±gn±ł punkt szczytowy 13 maja 1958 roku, kiedy na znak protestu wobec
zbyt liberalnej polityki rz±du, zbuntowały siê elementy kolonizatorskie w Algierii, poparte
przez koła wojskowe o skrajnym nastawieniu politycznym. Celem antyrepublikañskiego puczu
wojskowego było powołanie nowego prawicowego rz±du, który miał zrealizowaæ hasło ,,Algierii
Francuskiej''. Powstały trzy o¶rodki władzy:
• Pierwszy w Pary¿u na czele z prezydentem René Coty i rz±dem -słaby i bez społecznego
poparcia
• Drugi w Algierze (stolicy Algierii) - kierowany był przez zbuntowanych generałów oraz
Komitet Ocalenia Publicznego; miał poparcie tamtejszych Francuzów d±¿±cych do stworzenia
Algierii Francuskiej
• Trzeci w prywatnej rezydencji generała de Gaulle’a w Colombey-les-deux-
Eglises (pocz±tkowo)
Gdy pojawiło siê widmo wojny domowej i kryzys polityczny nasilał siê, na scenê polityczn± po
kilku latach milczenia, wrócił generał de Gaulle. Podj±ł on konsultacje z licznymi politykami,
pocz±wszy od Guy Mollet’a a na byłym prezydencie Vincent Auriol’u koñcz±c. 27
maja 1958 generał opublikował komunikat, informuj±cy, i¿ oto podj±ł on ju¿ kroki zmierzaj±ce
do utworzenia rz±du zdolnego do zapewnienia jedno¶ci i niepodległo¶ci pañstwa. Generałom w
Algierii wyraził zaufanie i obiecał nawi±zaæ z nimi kontakt. Komunikat wywołał zaskoczenie,
gdy¿ sugerował rozpoczêcie procesu sukcesji, podczas gdy rz±d nadal działał. Ponadto
przemawiał tonem dowódcy, tak jakby ju¿ był u władzy. Tak nie było. Charles de Gaulle był
jednak autorytetem, akceptowanym przez ró¿ne krêgi społeczne i ró¿norodne partie
polityczne, poniewa¿:
1. Jako wojskowy miał posłuch w armii - tej zbuntowanej i tej w Metropolii.
2. Przemawiała za nim historia i sława mê¿a - patrioty, który w 1940 roku nie zgodził siê na
Utworzono 9 February, 2008, 14:59
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
współpracê z Niemcami, lecz ratował honor Francji poprzez wspóln± walkê z sojusznikiem
brytyjskim. Przyczynił siê do wyzwolenia kraju.
3. Był rzecznikiem silnej władzy wykonawczy, co dawało mu poparcie Francuzów stêsknionych
stabilno¶ci politycznej i trwało¶ci rz±du.
4. Jawił siê jako obroñca wolno¶ci i zwolennik demokracji, co wykluczało faszyzm lub
dyktaturê.
5. Gwarantował unikniêcie wojny domowej i rozwi±zanie kwestii algierskiej.
6. Głosił hasło jedno¶ci narodowej i nie wi±zał siê z ¿adn± parti±.
Nie znaczy to, ¿e nie był postaci± kwestionowan±, ¿e nie wywoływał reakcji negatywnych.
Zwalczany był przez partiê komunistyczn±, która obawiała siê zagro¿enia dla demokracji
wynikaj±cego z d±¿enia do wprowadzenia rz±dów jednostki. Był zwalczany tak¿e przez
nieliczne grupy lewicy niekomunistycznej [3]. Byli to jednak słabi przeciwnicy, co potwierdziły
wyniki referendum z wrze¶nia 1958 r. i wybory listopadowe do Zgromadzenia Narodowego.
28 maja gabinet Pfimlin podał siê do dymisji, a 29 maja prezydent Coty skierował do
parlamentu orêdzie z pro¶b± o inwestyturê (wotum zaufania) dla rz±du de Gaulle’a
oraz zaapelował do ,,najznakomitszego z Francuzów'' o przyjêcie misji. Zgromadzenie udzieliło
mu inwestytury wiêkszo¶ci± 329 głosów (224 było przeciw). Generał po przestawieniu swojej
deklaracji dotycz±cej m.in. przekazania mu pełni władzy oraz upowa¿nienia do reformy
konstytucji, opu¶cił salê obrad. Tak powstał ostatni rz±d IV Republiki. Formułuj±c swój
gabinet, de Gaulle nawi±zał kontakt z przywódcami wszystkich partii, oprócz FPK [4]. W jego
rz±dzie liderzy ugrupowañ pełnili funkcjê ministrów stanu, a w¶ród nich znale¼li siê:
• Mollet (SFIO) [5]
• Pfimlin (MRP) [6]
• Houphouet-Boingy (UDSR) [7]
• Jacquinot (niezale¿ni)
Generał chciał zasadniczej zmiany ustroju, i to ju¿ od 1946 roku, przy czym obiecał, i¿ nowe
instytucje zachowaj± charakter parlamentarny, czyli rz±d bêdzie ponosił odpowiedzialno¶æ
przed Zgromadzeniem Narodowym. 2 czerwca Zgromadzenie zrzekło siê władzy na rzecz de
Gaulle’a, daj±c jego rz±dowi specjalne pełnomocnictwa na 6 miesiêcy i prawo
wydawania ordonansów (rz±d stał siê drugim legislatorem). Tego dnia ogłoszono dwie ustawy,
w tym jedn± w kwestii Algierii i drug± odno¶nie prerogatyw gabinetu. 3 czerwca Zgromadzenie
uchwaliło ustawê konstytucyjn± zmieniaj±c± art. 90 konstytucji z 1946 r. Owy artykuł dotyczył
zasad zmiany konstytucji, której procedura była bardzo zło¿ona. Powołany rz±d miał
opracowaæ projekt nowej konstytucji, ale przy zachowaniu poni¿szych zasad:
• ¬ródłem władzy jest głosowanie powszechne
• Zasada podziału władzy miêdzy ograny pañstwa
• Rz±d ma odpowiadaæ przez parlamentem
• Władza s±dowa ma byæ niezawisła
• Konstytucja powinna pozwalaæ na uło¿enie stosunków miêdzy republik± a
stowarzyszonymi z ni± ludami
• Tryb prac: projekt nale¿y przestawiæ do zaopiniowania Radzie Stanu (Conseil
d’Etat) i Konstytucyjnemu Komitetowi Konsultacyjnemu (powołany przez obie izby).
Ostateczny projekt konstytucji generał przedstawił na Placu Republiki 4 wrze¶nia - w 3
miesi±ce po uzyskaniu pełnomocnictw. W referendum przeprowadzonym 28 wrze¶nia ,,za''
opowiedziało siê 85% głosuj±cych (glosowało a¿ 84% z uprawnionych). W rezultacie 4
pa¼dziernika 1958 r. proklamowano Konstytucjê V Republiki. Poparcie wyra¿one dla
konstytucji była przede wszystkim poparciem dla osoby generała. Charles de Gaulle został
pierwszym prezydentem nowej Republiki, a funkcjê pełnił do 1969 r., kiedy to podał siê
dymisji.
Utworzono 9 February, 2008, 14:59
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Ogólne zmêczenie i zniechêcenie społeczeñstwa istniej±c± sytuacj± w koñcowym okresie IV
Republiki, zadecydowało o tym, ¿e ¿adna z grup społecznych nie wyst±piła w obronie
upadaj±cego ustroju. Brakowało w tym okresie politycznego o¿ywienia, pasjonuj±cych debat i
sporów. Ogólne znu¿enie i apatia polityczna cechowały społeczeñstwo, które pragnêło spokoju
za cenê kompromisu [8].
Tryb prac nad konstytucj±
Konstytucja powstała w do¶æ nietypowy sposób - w zaciszu gabinetów, poprzez indywidualne
konsultacje ministrów (m.in. Michel’a Debré - ministra sprawiedliwo¶ci) z generałem,
podczas posiedzeñ zespołu miêdzyresortowego, Komitetu Konsultacyjnego oraz spotkañ Rady
Ministrów. Ponadto materiały z prac i posiedzeñ, które nale¿ało ujawniaæ na bie¿±co, zaczêto
wydawaæ dopiero w latach 70. i 80.
Charles de Gaulle wpłyn±ł nie tylko na ideologiê konstytucji, ale tak¿e redagował jej tekst -
konstytucja była jego dzieckiem. Swoje pogl±dy ustrojowe zaprezentował on ju¿ 16 czerwca
1946 w Bayeux, gdzie przedstawił alternatywê wobec projektu II Konstytuanty.
Konstytucja V Republiki stanowiła dzieło kompromisu, owoc pracy wielu ekspertów i polityków.
Po uchwaleniu spotkała siê ona z chłodnym przyjêciem, zwłaszcza ze strony lewicowych
¶rodowisk Francji i znawców prawa konstytucyjnego. Wskazywano na jej antyparlamentarny
charakter, ,,racjonalizacjê parlamentaryzmu posuniêta do skrajno¶ci'', ,,dekadencjê ustawy'',
pisano o ,,ustawie bez ustawodawcy'' [9]. Duverger [10] uwa¿ał j± za najgorzej zredagowany
tekst w konstytucyjnej historii Francji. Konsensus panował jedynie co do nastêpuj±cych
zasadniczych cech konstytucji:
• Odbudowa władzy prezydenta
• Wzmocnienie pozycji rz±du
• Przełamanie hegemonii parlamentu
W rzeczywisto¶ci forma i sposób redakcji konstytucji były dokładnie przemy¶lane. Klauzule
generalne okre¶laj±ce pozycje prezydenta i rz±du były nieostre, co pozwalało na ró¿n± ich
interpretacjê i dawało pole do ewolucji ustroju w kierunku tak naprawdê ustroju
prezydenckiego, a przynajmniej półprezydenckiego. Siln± pozycjê prezydenta i rz±du
podkre¶lał i tekst, i systematyka - rozdziały o władzy wykonawczej były pierwsze.
,,Oczywi¶cie, teksty s± tylko tekstami i nie s± niczym wiêcej jak tylko nimi. Nikt nie jest w
stanie odpowiedzieæ na pytanie o przyszło¶æ'' - powiedział na zakoñczenie prezentacji projektu
konstytucji przed Rad± Stanu M. Debré [11]. Miał racjê, poniewa¿ to praktyka pañstwowa
zadecydowała o ostatecznym modelu ustroju Francji.
W przypadku konstytucji z 1958 r. trudno jednoznacznie wskazaæ, jaki tworzy ona system
polityczny. Najczê¶ciej spotyka siê opinie, i¿ jest to:
1. System mieszany
2. Parlamentaryzm zracjonalizowany
3. Parlamentaryzm zniekształcony (Stembrowicz)
4. System prezydencko-parlametarny
5. System półprezydencki (Duverger)
6. Rz±dy osobiste jednostki (le pouvoir personel) - okre¶lenie stosowane tylko w odniesieniu
do okresu rz±dów de Gaulle’a
Pocz±tkowo tekst ustawy zasadniczej składał siê ze wstêpu i piêtnastu rozdziałów (tytułów), z
których kilka ma ju¿ dzi¶ historyczne znaczenie. W ci±gu ponad 40 lat był ona piêtnastokrotnie
nowelizowany. Wszystkie zmiany zostały dokonane zgodnie z procedur± rewizji konstytucji z
art. 89. za wyj±tkiem dwóch nowelizacji:
• Nowelizacji z 4 lipca 1960 r. (w oparciu o nieobowi±zuj±cy ju¿ art. 85)
• Ustawy konstytucyjnej z 6 listopada 1962 r. (uchwalona w referendum zgodnie z art.
11)
Utworzono 9 February, 2008, 14:59
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Według tego artykułu inicjatywa w przedmiocie zmiany konstytucji przysługuje prezydentowi
Republiki (na wniosek premiera) oraz członkom parlamentu. Prezydencki lub parlamentarny
projekt zmiany konstytucji powinien byæ uchwalony przez obie izby w tym samym brzmieniu.
Zmiana zostaje ostatecznie przyjêta po zatwierdzeniu jej w referendum [12].
Projekt głowy pañstwa zamiast poddawaæ referendum, mo¿na przedło¿yæ tylko parlamentowi
w postaci Kongresu, który przyjmuje tekst przynajmniej trzema pi±tymi wa¿nie oddanych
głosów. Do niedawna wnioskodawc± wszystkich projektów był prezydent, a zatwierdzał je
kongres. 24 wrze¶nia 2000 roku po raz pierwszy prezydent poddał pod referendum projekt
dotycz±cy wprowadzenia piêcioletniej kadencji głowy pañstwa.
Za najwa¿niejsze nowelizacje w historii V Republiki nale¿y uznaæ:
1. Nowelizacjê z 1962 r. - prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych (jak
parlament)
2. Nowelizacjê z 1974 r. - zwiêkszenie liczby podmiotów uprawnionych do zwoływania Rady
Konstytucyjnej - o grupê 60 posłów i 60 senatorów
3. Nowelizacjê z 2000 r. - zrównanie kadencji prezydenta i Zgromadzenia Narodowego (5 lat)
We Francji na skutek orzecznictwa Rady Konstytucyjnej powstało pojêcie konstytucji
materialnej (rzeczywistej), która tworzy blok konstytucyjny, obejmuj±cy konstytucjê z 1958
r., ,,fundamentalne zasady uznane przez prawa republiki'' ze Wstêpu do konstytucji z 1946 r.
oraz normy zawarte w Deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789 r.
2) System konstytucyjny V Republiki
Konstytucyjne podstawy ustroju
Na czoło konstytucji v Republiki wysuniête zostały tradycyjne zasady charakterystyczne dla
pañstwa francuskiego [13]. W krótkim Wstêpie lud francuski wskazany jest jako podmiot
władzy ustrojodawczej, który ,,proklamuje uroczy¶cie swoje przywi±zanie do Praw Człowieka i
do zasad suwerenno¶ci narodowej, tak jak zostały one okre¶lone w Deklaracji z roku 1789,
potwierdzonej i uzupełnionej przez Wstêp do Konstytucji z roku 1946'' [14]. Te słowa
zawieraj± podstawowe regulacje konstytucyjne dotycz±ce praw i wolno¶ci obywatelskich,
którym konstytucja nie po¶wiêca ju¿ potem ¿adnego rozdziału. Druga czê¶æ Wstêpu w
obecnym brzemieniu wi±¿e siê z dawn± koncepcj± Wspólnoty Francuskiej, która miała
stanowiæ lu¼ny zwi±zek Metropolii wraz z jej byłymi koloniami.
Francja jest republik± - i jest to zasada ponadkonstytucyjna, poniewa¿ art. 89 zapewnia jej
szczególn± ochronê stwierdzaj±c, ¿e ,,republikañska forma rz±dów nie mo¿e byæ przedmiotem
zmiany konstytucji''. Zapis ten po raz pierwszy pojawił siê w ustawie konstytucyjnej z 14
sierpnia 1884 r. w dobie III Republiki, a nastêpnie został przejêty do art. 90 konstytucji IV
Republiki.
,,La France est une République indivisible, laïque, démocratique et sociale'' zgodnie z art. 1
ustawy z 1958 r. Oznacza to, i¿ Francja jest republik± niepodzieln±, ¶wieck±, demokratyczn± i
socjaln±, która zapewnia równo¶æ wszystkich obywateli wobec prawa i respektuje wszystkie
ich przekonania. V Republika jest:
• Niepodzielna - w my¶l orzeczenia Rady Konstytucyjnej z 1991 r. w sprawie statusu
Korsyki, naród francuski to wszyscy obywatele, bez wzglêdu na pochodzenie, a za
niekonstytucyjne nale¿y uznaæ jakiekolwiek ró¿nienie w tej kwestii, zwłaszcza z punktu
widzenia pochodzenia etnicznego
• Laicka - pocz±wszy od rewolucji z 1789 r. w pañstwie obowi±zuje rozdział ko¶cioła i
pañstwa
• Demokratyczna - art. 2 mówi, ¿e zasad± Republiki s±: ,,rz±dy ludu, przez lud i dla ludu''
• Socjalna - republika jest pañstwem opiekuñczym
Utworzono 9 February, 2008, 14:59
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Od nowelizacji z 25 czerwca 1992 r. Francja ,,uczestniczy we Wspólnotach Europejskich i w
Unii Europejskiej zło¿onych z pañstw, które swobodnie postanowiły, na mocy traktatów
ustanawiaj±cych te organizacje, wspólne wykonywanie niektórych ich kompetencji'' (art. 88-
1).
Konstytucja formułuje te¿ zasadê suwerenno¶ci, zgodnie, z któr± ,,suwerenno¶æ narodowa
nale¿y do ludu, który wykonuje j± przez przedstawicieli i w drodze referendum'' [15]. W
efekcie obie izby parlamentu maj± charakter przedstawicielski. Natomiast prezydent - mimo
¿e wyłaniany w wyborach powszechnych - jest przedstawicielem pañstwa, a nie narodu (ludu).
Nale¿y dodaæ, ¿e w okresie rz±dów Charles’a de Gaulle’a ustrój konstytucyjny
Francji wykazywał charakter plebiscytarny ze wzglêdu na czêste odwoływanie siê do instytucji
referendum z art. 11 konstytucji. Nastêpcy generała ograniczyli stosowanie tego narzêdzia
politycznego.
W koñcu do podstawowych zasad ustrojowych Francji zalicza siê zasadê podziału władz, która
stanowi odbicie przekonania generała o potrzebie istnienia instytucji ,,arbitra¿u narodowego''
[16]. Rola ta przypada prezydentowi, który stanowi jednocze¶nie ,,zwornik systemu''.
System praw i wolno¶ci obywatelskich
Tradycj± francuskiego konstytucjonalizmu jest niewyodrêbnianie w tek¶cie czê¶ci reguluj±cej
sytuacjê prawn± jednostki w pañstwie. Konstytucja V Republiki w swojej preambule stwierdza
jedynie, ¿e lud francuski ,,proklamuje uroczy¶cie swoje przywi±zanie do Praw Człowieka i do
zasad suwerenno¶ci narodowej, tak jak zostały one okre¶lone w Deklaracji z roku 1789,
potwierdzonej i uzupełnionej przez Wstêp do Konstytucji z roku 1946''. Ponadto w tek¶cie
ustawy zasadniczej pojawiaj± siê pojedyncze postanowienia konstytucji na temat pozycji
jednostki, w tym:
1. Zasada równo¶ci wszystkich wobec prawa
2. Ogólna zasada wolno¶ci
3. Respektowanie wszystkich przekonañ
4. Równouprawnienie kobiet w ¿yciu politycznym (od 1999 r.)
5. S±dowa ochrona wolno¶ci osobistej w sposób przewidziany ustaw±
6. Gwarancja praw wyborczych
Do 1958 r. system praw i wolno¶ci obywatelskich kształtował siê w ramach ustawodawstwa
zwykłego, a tłem tej działalno¶ci parlamentu była Deklaracja praw z 1789 r., która nie miała
jednak charakteru prawa bezpo¶rednio obowi±zuj±cego. Ten stan rzeczy uległ modyfikacji za
spraw± Rady Konstytucyjnej V Republiki, która w oparciu o swe orzecznictwo (pocz±wszy od
1971 r.) stworzyła wspomniany ju¿ blok konstytucyjny - rozumiany jako całokształt norm
wi±¿±cych ustawodawcê i nadała normatywny charakter koncepcji praw obywatelskich. W ten
sposób normy zawarte w Deklaracji z 1789 r., zasady polityczno-gospodarcze ze Wstêpu do
konstytucji z 1946 r. oraz podstawowe zasady uznane przez ustawy Republiki, do których
Wstêp odsyła, zyskały walor konstytucyjny i zostały oderwane od tradycyjnego
podporz±dkowania woli parlamentu.
Najwa¿niejsze zasady Deklaracji:
• Wolno¶æ - jest naturalnym i niezbywalnym prawem człowieka, które wyra¿a siê w
swobodzie podejmowania wszelkich działañ, dopóki nie narusza siê praw innych. Co nie jest
prawem zakazane, jest dozwolone, a prawo mo¿e zakazywaæ jedynie działañ szkodliwych
społecznie. Z t± zasad± wi±¿e siê dwa artykuły konstytucji z 1958 r.:
o art. 34 ust. 2 (tyko ustawa okre¶la zasady dotycz±ce wolno¶ci publicznych i podstawowych
gwarancji przysługuj±cych obywatelom dla ich realizacji)
o art. 66 ust. 2 (władzy s±dowej powierza siê ochronê wolno¶ci osobistej ,,w sposób
przewidziany w ustawie'')
• Równo¶æ wobec prawa
Utworzono 9 February, 2008, 14:59
[ Pobierz całość w formacie PDF ]