SYSTEM POLITYCZNY BELGII, Nauki społeczne, Politologia, Politologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Marta Pachocka: W jedno¶ci siła, czyli system konstytucyjny
Królestwa Belgii
Autor: Marta Pachocka
08.05.2007.
Belgia jest pañstwem stosunkowo młodym na tle wielu krajów europejskich - liczy sobie
niespełna dwa wieki. Stanowi ona czê¶æ historycznego obszaru Niderlandów, których
południowo-zachodnie terytorium zamieszkiwało niegdy¶ celtyckie plemiê Belgów, za¶ na
północy i zachodzie - plemiona germañskie.
Belgowie zostali podbici przez Rzymian i nastêpnie wł±czeni do ich Imperium. Natomiast po
okresie wêdrówki ludów ziemie niderlandzkie zdominowali Frankowie, którzy rozpoczêli tam
proces budowy monarchii frankoñskiej i potêgi Merowingów. W IX wieku Niderlandy pokryła
sieæ niewielkich pañstewek feudalnych, zale¿nych od władców francuskich b±d¼ od cesarza
rzymskiego narodu niemieckiego. Pod koniec XIV wieku ksi±¿êta burgundzcy zjednoczyli
Niderlandy, które w spadku przypadły pó¼niej dynastii Habsburgów.
27 lipca 1830 roku we Francji wybuchła rewolucja, która zakoñczyła siê abdykacj± Karola X.
Na tronie zasiadł Ludwik Filip, władca z orleañskiej linii Burbonów. Wydarzenia lipcowe
wywołały niepokój w¶ród pañstw ¦wiêtego Przymierza, które za wszelk± cenê d±¿yły do
utrzymania równowagi europejskiej. Ich obawy nie były bezpodstawne. Ju¿ pod koniec lipca
1830 roku w Brukseli doszło do antypañstwowych wyst±pieñ, które z czasem przekształciły siê
w regularne powstanie antyholenderskie. 4 pa¼dziernika belgijscy rewolucjoni¶ci ogłosili swoj±
niepodległo¶æ. Król Wilhelm I zwrócił siê z pro¶b± o pomoc do Rosji, Austrii, Prus i Anglii.
Jednak przeciwko interwencji opowiedziała siê Francja. Ostatecznie rz±d brytyjski, chc±c
unikn±æ obecno¶ci sił rosyjskich w tej czê¶ci Europy, uznał niepodległo¶æ Belgii. W efekcie
nast±pił rozpad Zjednoczonego Królestwa Niderlandów. Powołano do ¿ycia nowe pañstwo -
Królestwo Belgii, a na jego tronie zasiadł Leopold I z dynastii Sasko-Koburskiej.
System konstytucyjny Belgii
7 lutego 1831 roku Kongres Narodowy uchwalił konstytucjê, która czyniła młod± Belgiê
dziedziczn± monarchi± parlamentarn± i scentralizowanym pañstwem unitarnym. Monarcha
oficjalnie sprawował władzê wykonawcz±, ale w rzeczywisto¶ci jego kompetencje były silnie
ograniczone. Akty władcy wymagały kontrasygnaty wła¶ciwego ministra, odpowiedzialnego
przed parlamentem.
Władza ustawodawcza - parlament składała siê z dwóch izb: wybieranej bezpo¶rednio Izby
Reprezentantów oraz Senatu, czê¶ciowo wyłanianego w wyborach po¶rednich. Czynne prawo
wyborcze wyznaczał cenzus, za¶ bierne przysługiwało w±skiej kategorii obywateli, okre¶lonej
w ustawie zasadniczej. Kobiety prawo głosy w wyborach komunalnych uzyskały dopiero w
1921 roku, a w parlamentarnych - w 1949 r. Ponadto konstytucja powoływała instytucjê
samorz±du terytorialnego na poziomie jednostek podziału administracyjnego kraju tj.
prowincji i gmin.
Dotychczas konstytucja belgijska była sze¶ciokrotnie nowelizowana:
• Nowelizacja z 1893 r. - zniesiono ograniczenie cenzusowe w prawie wyborczym, co
doprowadziło jednak do nierówno¶ci głosów (niektóre kategorie wyborców mogły kilkukrotnie
oddawaæ głosy). Taki stan rzeczy utrzymał siê do 1919 r.
• Nowelizacje z 1920 i 1921 r. - wł±czono do konstytucji zasady tajno¶ci i
proporcjonalno¶ci głosowania, zrównano kadencjê obu izb i rozszerzono uprawnienia
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
samorz±du terytorialnego.
• Nowelizacja z dn. 24.12.1970 r. - ustanowiono nowe podmioty władzy pañstwowej:
Wspólnoty Kulturalne (flamandzk±, francusk±, niemieck±) i Regiony (Flandriê, Waloniê,
Brukselê), a w Parlamencie wyró¿niono dwie grupy jêzykowe - francusk± i niderlandzk±.
Nowelizacja konstytucji z 1970 r. ustaliła liczbê deputowanych do Izby Reprezentantów na
212, ustanowiła urz±d sekretarza stanu, wprowadziła zakaz dyskryminacji i gwarancje praw
oraz wolno¶ci dla mniejszo¶ci ,,ideologicznych i filozoficznych''. Umo¿liwiono tworzenie
aglomeracji i federacji gminnych. Z mocy umowy miêdzynarodowej lub ustawy kompetencje o
charakterze władczym mog± odt±d wykonywaæ instytucje miêdzynarodowe. [1]
• Nowelizacje z dn. 17.07 i 29.07.1980 r. oraz 23.01.1981 r. - pojêcie Wspólnot
Kulturalnych zast±piono Wspólnotami (flamandzk±, francusk± i niemieckojêzyczn±). Ich
organem przedstawicielskim był Rady (istniej±ce ju¿ wcze¶niej), a funkcje wykonawcze
powierzono Egzekutywom. Organy Wspólnot i Regionów nieformalnie poł±czono, a zakres ich
władzy poszerzono o pełen nadzór administracyjny i uprawnienia do stanowienia podatków.
Ponadto postanowiono powołaæ Trybunał Arbitra¿owy do rozstrzygania kolizji miêdzy
ustawami i dekretami oraz poszczególnymi dekretami.
• Nowelizacja z dn. 15.07.1988 r. - rozwi±zano problem Regionu Brukseli; rozbudowano
kompetencje Wspólnot, a nastêpnie powi±zano je z uprawnieniami Regionów.
• Nowelizacja z dn. 8.05 i 29.06.1993 r. - Belgia oficjalnie przekształciła siê w pañstwo
federalne, a prowincjê Brabancjê podzielono. Okre¶lono kompetencje i skład obu izb
Parlamentu, wprowadzono bezpo¶rednie wybory do Rad Wspólnot i Regionów, a tak¿e uznano
konstytucyjnie Radê Stanu. Zredukowano liczbê ministerstw szczebla federalnego, a
stanowisko ministra lub sekretarza stanu i mandat parlamentarny objêto zasad±
niepoł±czalno¶ci. W koñcu nast±pił rozdział uprawnieñ władz federalnych i władz
Wspólnot/Regionów w odniesieniu do stosunków miêdzynarodowych.
Zgodnie z art. 195 konstytucji, aby dokonaæ zmiany jej przepisów, najpierw rz±d winien
ogłosiæ tego rodzaju wniosek. Wniosek taki powoduje rozwi±zanie izb parlamentu i
konieczno¶æ nowego ich wyboru w terminie do 40 dni. W nowo wybranych izbach projekt
zmian konstytucyjnych przechodzi procedurê legislacyjn± przewidzian± dla trybu stanowienia
ustaw nadzwyczajnych. Dla przyjêcia zmian wymagana jest obecno¶æ 2/3 członków Izby
Reprezentantów i Senatu oraz wiêkszo¶ci 2/3 głosów członków głosuj±cych w ka¿dej izbie. [2]
Ponadto art. 196, dodany w 1993 roku, wyklucza mo¿liwo¶æ jakichkolwiek nowelizacji w czasie
wojny oraz w sytuacji, gdy parlament nie mo¿e zebraæ siê na terytorium pañstwa. 14 lutego
1994 r. ujednolicono tekst konstytucji, który wykazywał znaczny stopieñ zhierarchizowania ze
wzglêdu na nanoszone poprawki.
Konstytucja Królestwa Belgii z 1831 r. nale¿y do najstarszych ustaw zasadniczych w Europie i
na ¶wiecie. Jej podstawowe zasady to:
• suwerenno¶æ narodu
• monarchiczna forma pañstwa
• podział władz
• rz±dy przedstawicielskie
• dwuizbowo¶ci parlamentu
• odpowiedzialno¶æ członków rz±du
• podstawowe prawa i wolno¶ci obywatelskie
Tekst konstytucji obejmuje 9 tytułów, które kolejno dotycz±: składu i podziału terytorialnego
Belgii, praw obywatelskich, charakteru ustroju politycznego, stosunków miêdzynarodowych,
finansów pañstwa, sił zbrojnych, postanowieñ ogólnych i zasad rewizji konstytucji. Ustawê
zamyka czê¶æ z przepisami przej¶ciowymi.
Zgodnie z pierwotnym zamysłem twórców konstytucji Belgia miała byæ liberaln± monarchi±
konstytucyjn±, opart± na klasycznym, monteskiuszowskim trójpodziale władzy. Król był
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
zarówno szefem władzy wykonawczej, czyli zwierzchnikiem rz±du, jak i uczestniczył w
procesie ustawodawczym wraz z parlamentem. Rz±d odpowiadał przed parlamentem, a ka¿dy
akt władcy wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Z czasem uprawnienia monarchy
zostały silnie ograniczone. Wi±zało siê to z procesem odchodzenia od pañstwa unitarnego na
rzecz federacji, czemu towarzyszyło osłabienie władz ogólnopañstwowych przy jednoczesnym
zwiêkszeniu roli Wspólnot i Regionów. Na mocy art. 35 konstytucji władze federalne
korzystaj± z tych uprawnieñ, które jasno wynikaj± z ustawy zasadniczej i innych ustaw
pochodnych. Z kolei jednostkom składowym Belgii tj. Wspólnotom i Regionom przysługuj±
uprawnienia tzw. implicite.
Pewn± nowo¶ci± w stosunku do innych konstytucji europejskich jest brak trybu badania
konstytucyjno¶ci ustaw. Wyj±tek stanowi tu Trybunał Arbitra¿owy, któremu podlegaj± relacje
pomiêdzy władzami federalnymi a władzami Wspólnot/Regionów oraz niektóre kwestie sporne
z zakresu praw obywatelskich. Konstytucja przewiduje tak¿e przekazanie wybranych
kompetencji na rzecz instytucji i organów miêdzynarodowych na podstawie krajowych ustaw
lub zawartych umów miêdzynarodowych.
Konstytucyjne podstawy ustroju
Pocz±wszy od nowelizacji z 1993 r. Belgia stanowi królestwo federalne, zło¿one ze Wspólnot i
Regionów. Wyró¿nia siê trzy Wspólnoty - flamandzk±, francusk± i niemieckojêzyczn± oraz trzy
Regiony podzielone na prowincje, a te na gminy. Flandria to region niderlandzki obejmuj±cy 5
prowincji, w tym: Antwerpiê, Limburgiê, Wschodni± Flandriê, Flamandzk± Brabancjê i
Zachodni± Flandriê. Do francuskiego regionu Walonii równie¿ nale¿y 5 prowincji: Hainaut,
Liege, Luksemburg, Namur i Waloñska Brabancja. Natomiast stolica pañstwa - Bruksela - jest
uznawana za oddzielny region.
Ponadto art. 4 konstytucji dzieli Belgiê na cztery obszary jêzykowe: niderlandzki, francuski,
niemiecki i dwujêzyczny stolicy. Granice tak wyznaczonych jednostek podlegaj± zmianom lub
korekcie tylko na mocy przepisów ustawy nadzwyczajnej. Ka¿da gmina musi przynale¿eæ do
jednego obszaru jêzykowego. Element rozró¿nienia ze wzglêdu na jêzyk jest tak¿e zauwa¿alny
w strukturze parlamentu, gdzie ka¿da z izb obejmuje dwie grupy jêzykowe - niderlandzk± i
francusk±. Przynale¿no¶æ do grupy okre¶la jêzyk pierwszego wygłaszanego przez
deputowanego/senatora tekstu przysiêgi. Parlamentarzystów niemieckojêzycznych zalicza siê
do grupy francuskiej.
Belgia stanowi klasyczny przykład tzw. demokracji konsocjonalnej, w której najwa¿niejsze
decyzje pañstwowe zapadaj± nie w oparciu o system wiêkszo¶ciowy, lecz na drodze
porozumienia z głównymi grupami społecznymi. Chodzi tu przede wszystkim o grupy
narodowo¶ciowo-etniczne - Flamandów i Walonów. Z pojêciem wspomnianej demokracji
konsocjonalnej wi±¿e siê instytucja paktów, nieprzewidziana w konstytucji, lecz wypracowana
w toku belgijskiej praktyki politycznej. Wszelkie kwestie sporne - takie jak szkolnictwo
¶wieckie i religijne, sprawy socjalne itp. - s± rozstrzygane poprzez zawieranie paktów, czyli
porozumieñ pomiêdzy najliczniejszymi partiami parlamentu. Uchwały paktów ulegaj±
przekształceniu w akty rz±dowe i parlamentarne jako ustawy lub nowelizacje konstytucji.
Władza ustawodawcza w pañstwie nale¿y do króla i obu izb parlamentu, za¶ dekretodawcza do
władz przedstawicielskich i wykonawczych Wspólnot/Regionów. Monarcha nie ponosi
odpowiedzialno¶ci za swoje akty, a rz±d odpowiada przed ni¿sz± izb±. Chocia¿ Izba
Reprezentantów odgrywa w zasadzie wiêksz± rolê ni¿ Senat, to wła¶nie izba wy¿sza stanowi
miejsce spotkañ obu Wspólnot.
System praw i wolno¶ci obywatelskich
Drugi tytuł konstytucji z 1831 r. brzmi: ,,Belgowie i ich prawa''. Podstawowe zasady praw i
wolno¶ci obywatelskich obejmuj±:
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
• równo¶æ wobec prawa (art. 10):
• zakaz rozró¿nienia stanowego
• prawo dostêpu do stanowisk cywilnych i wojskowych (z ustawowymi wyj±tkami)
• zakaz dyskryminacji w korzystaniu z praw i wolno¶ci (art. 11) - brak tu jednoznacznego
rozwiniêcia w konstytucji, co tym samym pozwala na szerok± interpretacjê zapisu w
odniesieniu do konstytucji, wszelkich ustaw oraz konwencji miêdzynarodowych i europejskich.
Zakaz dyskryminacji silnie podkre¶lono jednak w przypadku mniejszo¶ci ideologicznych i
filozoficznych.
Artykuły 12-18 omawianego Tytułu II reguluj± kwestiê wolno¶ci osobistej obywateli. Na ich
podstawie do odpowiedzialno¶ci karnej mo¿na poci±gn±æ jedynie osobê, która popełniła czyn
zakazany ustaw± (nulla crimen sine lege), aresztowanie na okres powy¿ej doby wymaga
nakazu s±dowego, a oskar¿ony musi byæ postawiony przed s±dem uznanym za wła¶ciwy przez
ustawê. Odpowiednia ustawa stanowi tak¿e podstawê wymierzenia kary (nulla poena sine
lege). Ponadto ,,nie mo¿na zastosowaæ kary konfiskaty mienia oraz znosi siê karê ¶mierci
cywilnej, wymierzan± jeszcze w XIX wieku przez s±dy, głównie honorowe'' [3].
Dwa kolejne artykuły tj. 19 i 20 wyznaczaj± konstytucyjne granice wolno¶ci sumienia i
wyznania:
• mo¿no¶æ przejawiania wszelkich pogl±dów
• zakaz zmuszania do udziału w obrzêdach i aktach religijnych oraz przestrzegania ¶wi±t
religijnych
• zakaz ingerencji pañstwa w wybór duchownych, utrudniania im kontaktów ze
zwierzchnikami i wydawania/publikowania aktów [4]
Nauczanie w szkołach publicznych (art. 24) winno byæ ¶wiatopogl±dowo neutralne przy
respektowaniu koncepcji filozoficznych, ideologicznych lub religijnych rodziców i uczniów. [5]
Koszty nauczania wybranej religii lub etyki pokrywaj± Wspólnoty (w szkołach prywatnych i
publicznych). Konstytucja Belgii wprowadza milcz±cy rozdział władzy ¶wieckiej od ko¶cielnej,
przy czym wyznawcy wiary katolickiej dominuj± w społeczeñstwie.
Art. 22 gwarantuje ochronê prawn± ¿ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia
obywatela, za¶ 29 - tajemnicê korespondencji i 32 - prawo dostêpu i skopiowania aktów
administracyjnych dotycz±cych danej osoby.
Obywatelom przysługuj± nastêpuj±ce prawa polityczne:
• wyborcze
• zrzeszania siê
• pokojowego gromadzenia siê bez broni (brak wymogu uprzedniej zgody władz, ale te
na wolnym powietrzu s± regulowane przez ustawy policyjne)
• petycji ( w przypadku zbiorowo¶ci mog± wystêpowaæ władze oficjalnie ustanowione)
Inne kluczowe kwestie obejmuj±:
• wolno¶æ prasy; zakaz cenzury i pobierania kaucji od pisarzy, wydawców i drukarzy
• mo¿liwo¶æ wszczêcia postêpowania przeciwko funkcjonariuszom publicznym (z
wył±czeniem ministrów federalnych i Wspólnot/Regionów) z tytułu ich czynno¶ci urzêdowych
• swoboda u¿ywania jêzyków stosowanych w Belgii, z prawnym jej ograniczeniem w
odniesieniu do władz publicznych i spraw s±dowych
• zakaz dyskryminowania szkół z jêzykiem wykładowym innym ni¿ w danym obszarze
jêzykowym
• zasada prawa prowadzenia ¿ycia odpowiadaj±cego godno¶ci ludzkiej, która jest
realizowana poprzez:
ü prawa społeczno-gospodarcze i kulturalne (prawo do pracy i swobodnego wyboru
aktywno¶ci zawodowej; prawo pracowników do informacji, konsultacji i zbiorowych negocjacji)
ü prawo do zabezpieczenia socjalnego, ochrony zdrowia, pomocy socjalnej, medycznej i
prawnej
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
ü prawo do odpowiedniego mieszkania
ü prawo do ochrony zdrowego ¶rodowiska naturalnego
ü prawo do rozwoju kulturalnego i społecznego jednostki
ü prawo do bezpłatnej nauki w okresie regulowanym przez ustawê
System wyborczy a system partyjny
Wybory w Belgii s± powszechne, tajne i proporcjonalne, a ponadto istnieje obowi±zek
uczestniczenia w nich. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom powy¿ej 18 roku
¿ycia, z wył±czeniem osób prawnie pozbawionych takiej mo¿liwo¶ci. Bierne prawo wyborcze
przysługuje obywatelom posiadaj±cym pełniê praw cywilnych i politycznych, którzy na stałe
mieszkaj± w pañstwie i ukoñczyli 21 lat (w przypadku wyborów do rad prowincjonalnych i
gminnych granica wieku wynosi 18 lat).
Liczba mandatów do ciał przedstawicielskich zale¿y od liczebno¶ci wyborców. Przykładowo w
radach prowincji i gmin liczba członków zwiêksza siê proporcjonalnie do liczby mieszkañców.
Liczba nazwisk kandydatów na listach wyborczych nie mo¿e przekraczaæ liczby mandatów. W
przypadku wyborów parlamentarnych listy obejmuj± tak¿e nazwiska zastêpców kandydatów.
Eliminuje to konieczno¶æ organizowania wyborów uzupełniaj±cych, gdy poszczególni
parlamentarzy¶ci opuszczaj± z ró¿nych przyczyn swoje stanowiska. Takie rozwi±zanie stanowi
analogiê do podej¶cia stosowanego we Francji, pocz±wszy od 1958 r.
Lista kandydatów mo¿e byæ opatrzona skrótem nazwy danej partii, pod warunkiem, i¿ nie
przekracza on sze¶ciu liter, za¶ partia wchodzi w skład parlamentu. Głosowanie odbywa siê
miêdzy godzin± ósm± a trzynast± w niedzielê, a swój głos mo¿na oddaæ tylko na kandydatów
jednej listy wyborczej.
Aby zostaæ kandydatem do Izby Reprezentantów nale¿y uzyskaæ co najmniej 500 podpisów w
stolicy i 200 w innych okrêgach wyborczych. Podpisy wyborców mo¿na zast±piæ podpisami nie
mniej ni¿ trzech ustêpuj±cych deputowanych. Na dwadzie¶cia dni przed terminem wyborów w
Ministerstwie Spraw Wewnêtrznych listom przyporz±dkowuje siê numery podczas losowania.
Ogłoszenie numerów list oficjalnie otwiera kampaniê wyborcz±. Wyniki badañ opinii publicznej
o politycznych preferencjach wyborców nie mog± byæ publikowane ju¿ na 30 dni przed
wyborami. Badanie te wykazuj± bowiem, ¿e około 30 procent wyborców do ostatniej chwili nie
wie na kogo odda głos. St±d kandydaci jeszcze w dniu głosowania walcz± o elektorat. W tym
celu czêsto spotykaj± siê ze swoimi wyborcami, broni± ich interesów na szczeblu administracji
i utrzymuj± stały kontakt.
Istotn± kwestiê stanowi obowi±zek głosowania. Obywatel, który w dniu wyborów nie mieszka
w gminie, gdzie znajduje siê w rejestrze wyborczym, otrzymuje zwrot kosztów podró¿y. W
wyj±tkowych okoliczno¶ciach, tj. kalectwa, choroby, pracy zawodowej w danym dniu, wyborcê
zastêpuje członek najbli¿szej rodziny.
Wybory odbywaj± siê w jednej turze, a podział mandatów nastêpujê najpierw na szczeblu
okrêgu wyborczego (liczbê oddanych wa¿nych głosów dzieli siê przez liczbê mandatów
przypadaj±cych na okrêg, a uzyskany współczynnik przez liczbê głosów oddanych na listy
wyborcze poszczególnych partii; a tej podstawie przyznaje siê mandaty partiom w okrêgu), a
nastêpnie na poziomie prowincji.
Belgijski system partyjny w pełni ukształtował siê w XIX wieku, ale ju¿ pod koniec wieku XVIII
istniały tam dwa zasadnicze kierunki polityczne: liberalny i konserwatywny (katolicki). Granicê
podziału miêdzy nimi wyznaczały pogl±dy na kształt stosunków miêdzy pañstwem i
ko¶ciołem. Liberałowie, zgodnie z my¶l± o¶wieceniow±, opowiadali siê za rozdziałem tych
dwóch instytucji oraz popierali wprowadzenie reform demokratycznych. Konserwaty¶ci
natomiast d±¿yli do utrzymania istniej±cego porz±dku, w tym uprzywilejowanej pozycji
Ko¶cioła katolickiego. W dobie Zjednoczonego Królestwa Niderlandów (1815-1830) oba obozy
Utworzono 9 February, 2008, 14:58
[ Pobierz całość w formacie PDF ]