Sanskryt-Lekcja-15, Lekcje
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Lekcja 15: Odmiana rzeczowników na
–u
i dezideratiwum
15
sūnu
(m) syn
madhu
(n) miód
dhenu
(f) krowa
sg
N
sūnu
ḥ
madhu
dhenu
ḥ
Acc
sūnu
m
madhu
dhenu
m
I
sūnu
nā
madhu
nā
dhen
vā
D
sūn
ave
madhu
ne
dhen
vai
, dhen
ave
Abl
sūn
oḥ
madhu
naḥ
dhen
vāḥ
, dhen
oḥ
G
sūn
oḥ
madhu
naḥ
dhen
vāḥ
, dhen
oḥ
L
sūn
au
madhu
ni
dhen
vām
, dhen
au
V
sūn
o
madh
o
dhen
o
dl
N
sūn
ū
madhu
nī
dhen
ū
Acc
sūn
ū
madhu
nī
dhen
ū
I
sūnu
bhyām
madhu
bhyām
dhenu
bhyām
D
sūnu
bhyām
madhu
bhyām
dhenu
bhyām
Abl
sūnu
bhyām
madhu
bhyām
dhenu
bhyām
G
sūn
voḥ
madhu
noḥ
dhen
voḥ
L
sūn
voḥ
madhu
noḥ
dhen
voḥ
V
sūn
ū
madhu
nī
dhen
ū
pl
N
sūn
avaḥ
madh
ūni
dhen
avaḥ
Acc
sūn
ūn
madh
ūni
dhen
ūḥ
I
sūnu
bhiḥ
madhu
bhiḥ
dhenu
bhiḥ
D
sūnu
bhyaḥ
madhu
bhyaḥ
dhenu
bhyaḥ
Abl
sūnu
bhyaḥ
madhu
bhyaḥ
dhenu
bhyaḥ
G
sūn
ūnām
madh
ūnām
dhen
ūnām
L
sūnu
ṣu
madhu
ṣu
dhenu
ṣu
V
sūn
avaḥ
madh
ūni
dhen
avaḥ
Koniugacja pochodna:
desiderativum
(wyraża chęć dokonania czynności)
Temat:
reduplikacja przez
i
+ cecha
sa
(setowe
iṣa
):
√
pā
(pić) –
pipāsa
(mieć pragnienie)
√
gam (iść) –
jigamiṣa
(chcieć iść)
Odmiana:
w czasie teraźniejszym wg. pierwszej klasy, w futurum zawsze -iṣya:
jigamiṣati – pragnie iść (3sg.ind.P); ajigamiṣat – pragnął iść (3sg.impf.P); jigamiṣiṣyati – zapragnie iść
(3sg.fut.P)
47
Lekcja 15: Odmiana rzeczowników na
–u
i dezideratiwum
Zasady reduplikacji przy tworzeniu tematu dezyderatywnego:
Jeśli w rdzeniu jest
u, ū
, lub
r
̥
z wargową, reduplikacja
przez
u
:
√
mr̥ (umrzeć) –
mumūrṣa
(pragnąć śmierci)
Wygłosowe
r
̥
przed
sa
zamienia się w
īr
lub
ūr
:
√
kr̥ (robić) –
cikīrṣa
(chcieć robić)
√
tr
̄
̥ (przekraczać) –
titīrṣa
(pragnąć przekroczyć)
√
bhū (być) –
bubhūṣa
(pragnąć istnienia)
√
mr̥ (umierać) –
mumūrṣa
(pragnąć śmierci)
√
muc (uwalniać) –
mumukṣa
(pragnąć wyzwolenia)
Wygłosowe
i, u
przed
sa
zawsze wydłużone:
√
ji (zwyciężać) –
jigīṣa
(pragnąć zwycięstwa)
Przed
iṣa
wygłosowe
i, u, r
̥
, czasem także
śródgłosowe, przybierają guṇa:
√
vr̥ḍh (wzrastać) –
vivardhiṣa
(pragnąć wzrostu)
Wygłosowe
–an, -am
może się wydłużyć:
√
man (myśleć) –
mīmāṃsa
(pragnąć rozważania)
Niektóre nagłosowe podniebienne i
h
zamieniają się w
gardłowe:
√
han(zabić) -
jighāṃsa
√
han (zabić) –
jighāṃsa
(pragnąć zabijania)
√
ji (zwyciężać)
jigīṣa
ale
:
√
jñā (znać)
jijñāsa
(pragnąć poznać)
Kilka rdzeni skraca się (traci samogłoskę):
√
āp (osiągać) –
īpsa
(pragnąć osiągnąć)
√
dā (dawać) –
ditsa
(pragnąć dawać)
√
dhā (kłaść) –
dhitsa
(pragnąć umieścić)
Formy nominalne pochodne od dezideratiwum
:
- nomen agentis (mfn) na
–u
(które wchodzi na miejsce końcowego
–a
tematu dezyderatywnego): osoba/ rzecz
pragnąca wykonać czynność/ wejść w stan, opisywany przez rdzeń:
cikīrṣu
– pragnący zrobić
mumūkṣu
– pragnący wyzwolenia
yuyutsu
(
√
yudh) – pragnący walczyć
jijñāsu
– pragnący wiedzieć, ciekawy
bubhukṣu
- głodny
pipāsu
-- spragniony
vivakṣu
(
√
vac) – pragnący mówić
- nomen actionis (f) na
–ā
:
pragnienie wykonania czynności/ wejścia w stan, opisywany przez rdzeń:
jijñāsā
– pragnienie wiedzy, ciekawość
cikīrṣā
– pragnienie czynu
Niektóre z tych rzeczowników posiadają szczególne znaczenie:
√
man –
mīmāṃsā
– dociekanie; dokładne rozważanie; nazwa szkoły filoz.
√
āp –
īpsā
– pragnienie, chęć, życzenie (sobie czegoś)
√
śru –
śuśrūṣā
– posłuszeństwo
√
bādh (1Ā, odpychać, powstrzymywać, opierać się) -
bibhatsā
– niechęć, wstręt
√
bhuj (jeść) –
bubhukṣā
– głód
√
pā –
pipāsā
– pragnienie
48
Lekcja 15: Odmiana rzeczowników na
–u
i dezideratiwum
Ćwiczenia:
1. kākāstarau asīdan | te cañcubhiḥ phalānyakhādan | dhenvāścañcurna bhavati ||
2. eṣa bālakaḥ punarvivakṣurāgacchati sabhāyai | guruṇā saha bhāṣṭumicchati ||
3. yadi janakaḥ śiśuṃ tudettarhi sa śiśustaṃ janakaṃ paśuṃ cintayet ||
4. phalānām rāśau reṇavaḥ patanti | tāni phalāni yūyaṃ mā khādeta ||
5. vīraḥ śatrūṇāṁ rājyaṁ vijigīṣati | ugrāṁ senāṁ gurubhirasibhiryutāṁ samānayet ||
6. arīṇāṃ rākṣasānāṃ tanūḥ śastreṇa kṛntatu | teṣāṃ hṛdayāni dhanoriṣubhiḥ nitudatu ||
7. yo naro mama dhanamacorayat tamahaṃ rātrau rajjvā atudam ||
8. daruṇo gṛhamanalo dahatīti matvā daruṇo gṛhe na vasāmi ||
9. munirmr̥ tyorjīvaṁ mumukṣati | ājāneśca | tasmāt saṁnyasyati ||
10. yasya narasya bhāryā cārurbhavati sa bahūni mitrāṇi labhate ||
11. yadā devo lokaṁ sisr
̥
kṣati tadā sa vedasya śabdānbhāṣate ||
12. yānyāñchabdān sa bhāṣate tāni tāni vastūni prādurbhavanti ||
13. satyaṁ cikīrṣurnaro nāsatyaṁ cikīrṣet | eṣā cikīrṣā taṁ jīvane nayati ||
14. guruḥ kathaṃ gururbhavati | yato gurorjñānaṃ guru bhavati tataḥ sa gururbhavatīti guravo vadanti ||
15. keṣāñcid gurūṇāṃ tanavo’pi guravo bhavanti | keṣāñcittu tanava eva guravo bhavanti ||
16. yatasteṣāṃ jñānaṃ laghu bhavati tataste gurava eva na vartante | iti sarve kuśalāḥ śiṣyāḥ manyante ||
Zaimek wskazujący
idam
-„ten”,”ten tutaj” (bliżej mówcy) (opozycja do
adas
, „tamten, dalszy”)
sg
dl
pl
m
n
f
m
n
f
m
n
f
अयम्
इयम्
इमे
N
इदम्
इमौ
इमे
इमे
इमािन
इमा
इमम्
इमाम्
इमान्
Acc
अनेन
अनया
एिभः
आिभः
I
अमै
अयै
आयाम्
D
एयः
आयः
अमात
्
Abl
अयाः
अय
एषाम
्
आसाम
्
G
अनयोः
अिमन्
अयाम्
एष
ु
आस
ु
L
Słowniczek:
kāka
(m) - kruk
kuśala
(mfn) - zręczny, sprytny, mądry
√kṛt
(6P)
kṛntati
- ciąć, odcinać, rozcinać
guru
(mfn) - ciężki
guru
(m) - guru, mistrz
cañcu
(f) – dziób
cāru
(mfn) – piękny, uroczy
jīva
(m, n) - dusza
anu
√
sthā
(1P) anutiṣṭhati - podejmować, działać,
praktykować
anyādr
̥
śa
(mfn) - innego rodzaju, inny
ājāni
(f) - narodziny
iṣu
(m) - strzała
ud
√
sr̥ j
1PĀ utsr̥ jati, -te - wypuścić, wyemitować,
wydać (z siebie)
49
Lekcja 15: Odmiana rzeczowników na
–u
i dezideratiwum
tanu
(f) - ciało
taru
(m) - drzewo
daru
(n) - drzewo, drewno
divya
(mfn) - niebiański, boski
draṣṭavya
(mfn) - należy widzieć/ rozumieć
(necessitativum - imiesłów przyszły bierny)
dhanu
(m. lub n.) - łuk
ni +√tud
(6P)
nitudati
- przebijać
nidhana
(n) - konkluzja, koniec, zniszczenie
paśu
(m) – zwierzę
pravartana
(n) - rozpoczęcie, utworzenie, użycie,
tworzenie się, dzianie się, ciągłość, etc.
pra
√
vr̥ t
(1Ā) pravartate - toczyć się, dziać się,
procedować, kontynuować, zdarzyć się, zaistnieć,
powstać, etc.
prādur
√
bhū
(1P) – przejawiać się
pr̥ thak
- oddzielnie, osobno, jedno po drugim,
niezależnie
bahu
(mfn) - wiele, liczny
manas
(n) - umysł (L.sg:
manasi
)
mr̥ tyu
(m) - śmierć
rajju
(f) - sznur
rāśi
(m) - stos
reṇu
(f) - pył, kurz
laghu
(mfn) – lekki
vastu
(n) – rzecz, przedmiot
vāc
(f) - mowa
vācaka
(mfn) - wyrażający, nazywający, znaczący;
werbalny, słowny, etc.
vedamaya
(mf (-ī)n) - zawierający Wedę, związany
z Wedą (sufiks
- maya
: zawierający, składający się
z, powiązany z)
vaidika
(mfn) - wedyjski
vyā
√
hr
̥
(1PĀ) vyāharati, -te - wypowiedzieć,
wygłosić, odezwać się, nazwać
śatru
(m) - wróg
śiśu
(m) – dziecko
sam ā
√
nī
(1PĀ) samānayati, -te – zebrać,
zjednoczyć, zgromadzić
sam ni
√
as
(4P) saṁnyasyati – wyrzekać się,
odrzucać (świat, w ascezie)
sampradāya
(m) - przekaz, tradycja ciągła (mistrz-
uczeń)
sambhava
(m) - powstanie, przyczyna, istnienie
samsthā
(f) - porządek, reguła, zasada
svayambhu
(m) - „samoistny”, brahman
Śankara,
Śārīrakamīmāṃsābhāṣya
, 1.3.28. (fragment)
smṛtirapi - „anādinidhanā nityā vāgutsṛṣṭā svayaṃbhuvā /
ādau vedamayī divyā yataḥ sarvā pravṛttayaḥ” /iti /
utsargo 'pyayaṃ vācaḥ saṃpradāyapravartanātmako draṣṭavyaḥ, anādinidhanāyā
anyādṛśasyotsargasyāsaṃbhavāt /
tathā „nāma rūpaṃ ca bhūtānāṃ karmaṇāṃ ca pravartanam /
vedaśabdebhya evādau nirmame* sa maheśvaraḥ”/ iti /
„sarveṣāṃ tu sa nāmāni karmāṇi ca pṛthakpṛthak /
vedaśabdebhya evādau pṛthaksaṃsthāśca nirmame” /iti ca /
apica cikīrṣitamarthamanutiṣṭhaṃstasya vācakaṃ śabdaṃ pūrvaṃ smṛtvā paścāttamarthamanuṣṭhatīti sarveṣāṃ
naḥ pratyakṣametat /
tathā prajāpaterapi sraṣṭuḥ sṛṣṭeḥ pūrvaṃ vaidikāḥ śabdā manasi prādurbabhūvuḥ,*
paścāttadanugatānarthānsasarja* iti gamyate* /
tathāca śrutiḥ - „sa bhūriti vyāhāratsa bhūmimasṛjata” ityevamādikā bhūrādiśabdebhya eva manasi
prādurbhūtebhyo bhūrādilokānsṛṣṭāndarśayati /
*
nirmame
- 3sg. pf.(=perfectum, czas przeszły) od
nir
√
mā
„wymierzyć, utworzyć, zbudować”
*
prādurbabhūvuḥ
- 3pl. pf. od
prādur
√
bhū
„pojawić się, zamanifestować się, ujawnić się, etc.”
*
sasarja
- 3sg.pf. od
√
sr̥ j
*gamyate -
pass. (str.bierna), tu w znaczeniu: „uznaje się, rozumie się, przyjmuje się”
50
[ Pobierz całość w formacie PDF ]