SZTYLET-SREDNIOWIECZny znaleziony w m. Orzeszyn pow grójec, Grójec
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Archeologia Polski 1971, 16, z. 1-2, p. 679-682„Archeologia Polski", t. XVIANDRZEJ NADOLSKI (Łódź)SZTYLET ŚREDNIOWIECZNY, ZNALEZIONY W M. ORZESZYN,POW. GRÓJECPrzed r. 1953 na terenie miejscowości Orzeszyn, pow. Grójec, woj.warszawskie, znaleziono zabytek (będący obecnie w moim posiadaniu) sta-nowiący ciekawy przykład krótkiej broni białej z okresu średniowiecza.Jest to sztylet, którego głownia i rękojeść wraz z głowicą i jelcem w y k u -te zostały z jednej sztuki żelaza. Głownia obosieczna, w przekroju soczew-kowata, zwęża się równomiernie ku sztychowi, pierwotnie zapewne koń-czystemu, dziś nieco przytępionemu. U nasady swej głownia przewęża sięwyraźnie i przechodzi bezpośrednio w rękojeść. Na tę ostatnią składająsię: krępy jelec w kształcie zbliżonym do nierównobocznego sześciokąta,szeroki, prostokątny w przekroju trzpień oraz głowica przypominającapoprzecznie ustawiony, wydłużony elipsoid. Całość masywna, robi wraże-nie prostej, lecz solidnej roboty. Żadnych znaków lub zdobień ani na głow-ni, ani na rękojeści nie zaobserwowano, jeśli nie liczyć nieznacznych śla-dów czarnej, lśniącej powłoki (lakieru? pokostu?), widocznych na jed-nej stronie głowicy i przylegającej partii trzpienia.Wymiary zabytku (wDł. ogólnaDł. głowniNajw. szer. głowniDł. jelcaWys. jelcaGrub. jelcaDł. trzpieniaNajw. szer. trzpieniaGrub. trzpieniaWys. głowicySzer. głowicyGrub. głowicycm)3722,835,220,6102,20,92,24,20,9przedstawiają się następująco:(na 1 cm poniżej dolnej krawędzi jelca)(wzdłuż dolnej krawędzi)(na pionowej osi symetrii)(na końcach)(wzdłuż górnej granicy jelca)Archeologia Polski 1971, 16, z. 1-2, p. 679-682680ANDRZEJNADOLSKIZabytek, który waży 370 g, zachował się w stanie dobrym i pomijającnieznaczną korozję powierzchniową chyba tylko niewiele odbiega od swe-go pierwotnego wyglądu m. in. także dlatego, że nie posiadał prawdo-podobnie okładzin rękojeści, które zazwyczaj sporządzane z materiałóworganicznych mogły łatwo ulec zniszczeniu.Rус. 1. Sztylet znaleziony w m. Orzeszyn, pow. GrójecO technologii sztyletu nie wiemy nic pewnego, ponieważ — jak do-tąd — nie poddawano go żadnym badaniom metalograficznym.Opisywany okaz nie należy do zjawisk pospolitych w polskich zbiorachmuzealnych. Ten stan rzeczy wolno n a m zapewne uznać za rezultatbraku zainteresowania, jaki do niedawna okazywała archeologia polskaRyc. 2. Drewniana figurka rycerza z Katedry w Bam-bergu, ok. 1370. Przy prawym boku widoczny sztylet za-wieszony na łańcuchu (wg J. Hewitt)zabytkom z późniejszych faz średniowiecza. Wie-my bowiem, że w swoim czasie sztylety podobnedo egzemplarza z Orzeszyna były używane dośćpowszechnie w całej Europie łacińskiej, w t y mtakże i w Polsce, gdzie zapewne niemało ich prze-padło, dostawszy się do rąk przypadkowych, nie-zorientowanych znalazców.Sztylet staje się nieodzowną częścią rycerskie-go uzbrojenia w wieku XIV, to znaczy wówczas,gdy w uzbrojeniu ochronnym kolczuga zaczynastopniowo ustępować miejsca zbroi płytowej. Po-konanie tak opancerzonego przeciwnika stwarzacoraz większe trudności wojownikowi walczące-mu tylko kopią i mieczem. Nie wdając się tuw bardziej szczegółowe opisy typologii XIV-wiecznych sztyletów, stwier-dzimy od razu, że nasz okaz można zaliczyć do typu zwanego z francuska„basilard", bardzo rozpowszechnionego w 1. 1350—1400. CharakteryzujeArcheologia Polski 1971, 16, z. 1-2, p. 679-682SZTYLET ŚREDNIOWIECZNY681się on głownią zawsze obosieczną, dość szerokąu nasady wyraźnie zwę-żającą się ku wydatnemu sztychowi. Rękojeść sztyletu typu „basilard"ma krótki, prosty lub lekko wygięty krępy jelec i takąż namiastkę gło-wicy. Posiada też zazwyczaj obustronne okładziny z drewna lub rogu1.Widzimy, że pod t y m ostatnim względem nasz okaz odbiega od reguły.W polskich źródłach ikonograficznych z XIV w. można odszukać szty-lety typu „basilard", nieco jednak różne od prezentowanego w t y m przy-czynku2. Również ikonografia innych k r a j ó w europejskich przedstawianam przeważnie f o r m y zbliżone, ale nie w pełni analogiczne3. Tym cen-niejszy dla nas w y j ą t e k stanowi drewniana figurka z katedry w Bam-bergu, datowana na ok. 1370 r.4Wojownik, którego wyobraża, nosi przypasie z prawej strony „basilard" żywo przypominający okaz z Orzeszyna.Możemy przy t y m zaobserwować, w jaki sposób sztylet, w y k u t y z jed-nej sztuki metalu, bez żadnego kółka lub zawieszki na pozbawionej okła-dzin rękojeści, przyczepiano (zgodnie z panującą modą) za pośrednictwemłańcuszka do napierśnika zbroi, co miało zapobiec zgubieniu broni.Nie wiemy oczywiście, czy i „basilard" z Orzeszyna zwisał kiedyś napodobnym łańcuszku. Jeśli tak było, zabezpieczenie nie zdało się na nic,skoro ten pospolity i prosty, ale charakterystyczny okaz średniowiecznegosztyletu trafił do ziemi, a za jej pośrednictwem do rąk archeologa.ANDRZEJ NADOLSKIA MEDIEVAL DAGGER FOUND AT ORZESZYN, DISTRICT OF GRÓJECSummaгyA medieval dagger with hilt and blade forged in one piece of iron was foundat Orzeszyn, district of Grójec, province of Warsaw, before 1953. The overall lengthof the dagger is 37 cm, the other measurements in centimetres being as follows.Blade: length — 22.8, maximum width — 3. Guard: length — 5.2, height — 2,thickness — 0.6. Tang: length — 10, maximum width — 2.2, thickness — 0.9. Pom-mel: height — 2.2, width — 4.2, thickness — 0.9.The blade is lenticular in section. No ornaments, marks or inscriptions wereR. E. O a k e s h o t t ,The Archaeology of Weapons,London 1963, fig. 176;H. S e i t z,Blankwaffen,t. 1, Braunschweig 1965, s. 208 i fig. 128/12.2T. W ą s o w i c z ,Legenda śląska,Wrocław—Warszawa—Kraków 1967, scena 60(Kodeks brzeski).3Z. D r o b n á , J. D u r d i k, E. W a g n e r ,Kroje, zbroj, a zbraně doby před-husitské a husitské,Praha 1956, čast V, tbl. 2, 10, 11.4J. H e w i t t ,Ancient Armour and Weapons in Europe,vol. II, pl. XV.1Archeologia Polski 1971, 16, z. 1-2, p. 679-682682ANDRZEJNADOLSKInoted. The dagger is well preserved, its weight being 370 g. It belongs to the ba-silard type, in common use between 1350 and 1400. The closest analogy is offeredby the representation of a dagger at the right side of a wooden figure in the Bam-berg cathedral. The figure which represents a fully armed knight dates from about1370 (fig. 2). The study of short side-arms of medieval date has been sofar abso-lutely neglected in Poland. Let us hope that the growth of interest in this subjectwill result in revealing further daggers of similar type.Translatedby MariaAbramowicz
[ Pobierz całość w formacie PDF ]