SZATY LITURGICZNE KOŚCIOŁA WSCHODNIEGO, 7. Wstęp do Historii Sztuki
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
SZATY LITURGICZNE KOŚCIOŁA
WSCHODNIEGO
WSCHODNIEGO
Do około III wieku dosyć silny wpływ na kształtowanie się szat miał
starotestamentowy obraz ubioru kapłana ustanowiony przecieŜ przez samego
Boga. Istniało równieŜ wiele innych czynników. Jedną z nich była konieczność
zorganizowania uroczystych naboŜeństw przeciwstawnie do kultu pogańskiego.
RównieŜ podział hierarchii kościelnej na niŜsze i wyŜsze stopnie według praw i
obowiązków wpłyną na zróŜnicowanie szat liturgicznych. Miało to podstawę w
tradycji apostolskiej i było stosowane od pierwszych wieków chrześcijaństwa.
Mimo tych wszystkich czynników zewnętrznych i wewnętrznych szaty
liturgiczne prawdopodobnie nie odróŜniały się znacznie od odzieŜy uŜywanej
przez zwykłych chrześcijan. Szczególność szat liturgicznych polegała
prawdopodobnie na tym, Ŝe zwykła odzieŜ uŜyta raz przy odprawianiu
naboŜeństwa nie mogła być juŜ uŜywana do innych celów. Szaty liturgiczne były
przewaŜnie koloru białego, o czym świadczą pisarze kościelni IV i następnych
wieków. UŜywane obecnie szaty uzyskały swoją formę około VI wieku pod
silnym wpływem bizantyjskiego, cesarskiego ceremoniału.
Podstawowymi, „codziennymi” szatami
kapłana (diakona, prezbitera czy biskupa)
są
podriasnik
i
riasa
. Te długie,
pokrywające całe ciało szaty z szerokimi
rękawami historycznie pochodzą ze
staroŜytnej wschodniej tradycji. Były one
popularne wśród środowiska
judaistycznego w czasach ziemskiego Ŝycia
Jezusa Chrystusa. Sam Zbawiciel nosił takie
szaty o czym świadczy sama ikonografia.
Symbolicznie szaty te oznaczają
przynaleŜność do grona uczniów Jezusa Chrystusa. Szaty te
są zazwyczaj koloru czarnego co równieŜ ma swoją symboliczną wymowę. Kolor
czarny jest w zasadzie brakiem barwy, jest symbolem niebytu pewnego
odłączenia od rzeczywistości. Zatem czarna barwa podriasnika i riasy
symbolizuje dąŜenie kapłanów do odłączenia się od grzesznej rzeczywistości tego
świata, przynaleŜności ich do świata boŜego. Czarna barwa równieŜ symbolizuje
duchowy pokój, śmierć dla grzechu. Symbolika tych szat ma charakter
dydaktyczny zarówna dla samych duchownych jak i dla wszystkich wiernych.
SZATY LITURGICZNE KOŚCIOŁA
tę prostą, szeroką szatę z rękawami w staroŜytności sporządzano najczęściej z
białego lnu na znak czystości ducha i chrześcijańskiej radości. Symbolizuje ona
równieŜ zgodnie ze świadectwem Ojców anielską światłość (dlatego teŜ stycharion
jest zazwyczaj koloru białego). Św. Symeon z Tesalonik pisze:
Stycharion
symbolizuje świetlistą odzieŜ aniołów; gdyŜ zazwyczaj aniołowie objawiali się obleczeni w
jaśniejącą szatę.
Nazwa „stycharion” pochodzi od greckiego słowa
stychos
– wiersz,
prosta linia, a w dalszym sensie prosta odzieŜ. Stycharion odpowiada odzieŜy
Aarona, zwanej
podyrion
. Szatę tą uŜywają duchowni wszystkich trzech stopni
hierarchii, z tym, Ŝe szaty mają odpowiednio inną nazwę: prezbiter –
podriznik
,
biskup –
podsakkosnik
.
Początki uŜywania stycharionu diakona datować moŜna na IV wiek. Tak o nim
wspomina Hieronim (324420) nazywając go tuniką, w której Nepocjan zazwyczaj
odprawia liturgię i którą pozostawił Hieronimowi na znak miłości ku niemu. Na
czwartym Soborze Kartagińskim w kanonie 41 określono nawet czas kiedy diakon
powinien nosić stycharion:
Diakon tylko podczas Przynoszenia lub czytania powinien
przyoblekać się w stycharion.
Współczesny stycharion nie zachował ani dawnego
kroju, ani ozdób – jest to długa do kostek szata, o kroju tuniki z jednolitej lub
wzorzystej tkaniny. Odpowiednikiem stycharionu w kościele rzymskokatolickim
jest alba
stichar
sticharion
stycharion
co do pochodzenia nazwy szaty istnieją dwie teorie. Pierwsza wywodzi nazwę
orarion od łacińskiego słowa
oro
– mówię, modlę się. W pierwszych wiekach
chrześcijaństwa wierni nakładali tę szatę przed kaŜdą modlitwą. Zachowały się
pomniki przedstawiające chrześcijan modlących się z orarionem na plecach. O
takim zastosowaniu orarionu świadczą równieŜ kanony soboru lokalnego w
Laodycei: Kanon 22
NiŜszy sługa kościelny nie śmie nosić orarionu i oddalać się od
drzwi;
Kanon 23 –
Lektorzy lub kantorzy nie śmią nosić orarionu i w nim czytać lub
śpiewać.
Druga natomiast widzi źródło nazwy w greckim słowie οραω – patrzeć,
nadzorować. Orarion wprowadzono do naboŜeństw jako szatę liturgiczną,
wzorując się na szatach starotestamentowych. W synagogach po przeczytaniu
fragmentu Pisma Świętego przewodniczący zebrania dawał znak za pomocą
specjalnej chusty a naród potwierdzał swoje uczestnictwo słowem „amen”.
Orarion symbolizuje skrzydła aniołów. Dla podkreślenia tego symbolicznego
znaczenia na orarionie umieszczane są słowa pieśni anielskiej:
Święty, Święty,
Święty jest Pan Zastępów”.
Jest równieŜ zdobiony haftowanymi krzyŜami.
Wykonywany jest z jedwabiu lub aksamitu.
Orarion został przyjęty do uŜytku jeszcze w czasach staroŜytnych. O
wykorzystaniu go podczas naboŜeństw świadczą min. kanony wspomnianego juŜ
Soboru w Laodycei. Św. Jan Chryzostom w IV wieku pisał o nim nazywając go
cienką wstęgą i opisując zasady noszenia go przez diakonów na lewym ramieniu.
orarion
Prawosławny diakon ubrany w orarion
ta szata liturgiczna nakładana na rękawy przy dłoniach ułatwiającą diakonom, jak równieŜ
prezbiterom i biskupom odprawianie Liturgii Świętej symbolizuje więzy Jezusa Chrystusa,
którymi związano Go na Golgocie. Poruczi równieŜ mają za zadanie przypominanie
kapłanom, iŜ spełniając tajemnice wiary chrześcijańskiej naleŜy liczyć nie na swoje siły, a
na Jego wszechmocną i dobrą pomoc. O tym mówią modlitwy wygłaszane podczas
wkładania na ręce poruczi.
Trudno jest historycznie określić kiedy poruczi zostały wprowadzone do praktyki
liturgicznej. W staroŜytnych rytach święceń biskupich, kapłańskich i diakońskich
nie ma wzmianek o tejŜe szacie. Według profesora Dmitrijewskiego poruczi były
częścią składową szat cesarzy bizantyjskich. Zatem poruczi wzięte były do uŜytku
kościelnego najpierw jako element szat biskupich wraz z sakkosem, który był
darowany przez cesarzy bizantyjskich najpierw Patriarsze
Konstantynopolitańskiemu, a następnie innym patriarchom i zasłuŜonym
metropolitom. Od biskupów w XIIXIII w. poruczi przejęli kapłani, a w końcu XV
w. – według świadectwa św. Symeona Sołuńskiego – stały się one stałym
elementem szat liturgicznych.
poruczi
stichar
||
poruczi
||
epitrachilion
epitrachylion
epitrachelion
nazwa szaty pochodzi od greckich słów: ε̟η – na, τραχηλος – szyja; oznacza
dosłownie „na szyję”. Szata ta przypomina starotestamentowy „efud”,
którym kapłani nakrywali swoje plecy przy modlitwie. Epitrachilion
symbolizuje Łaskę BoŜą. Przy wkładaniu tej szaty kapłan czyta modlitwę:
Błogosławiony Bóg nasz, Który zlewa łaskę Swą na kapłanów Swoich jak charyzmo
na głowę, spływające na brodę Aarona, spływające na rąbek szaty jego
. Epitrachilion
od zmierzchłej przeszłości jest uŜywany przy odprawianiu naboŜeństw. Jest
o nim wzmianka w najstarszych rytach konsekracji osób duchownych. W
historii zapisy o tej szacie pojawiają się nie wcześniej, niŜ w VI wieku, gdy na
jednym z Zachodnich Soborów (w 509 r.) nakazane było dla kapłanom, aby
do ołtarza zbliŜać się dopiero po nałoŜeniu orarionu na oba ramiona.
Epitrachilion to długi, zszyty pas tkaniny, najczęściej jedwabnej, z otworem
na głowę, z guziczkami imitującymi zapięcie. Ozdobiony siedmioma
krzyŜami symbolizującymi siedem darów Ducha Świętego
pas
zaczęto go uŜywać jako szaty liturgicznej wzorując się na szatach Starego
Testamentu. Obecnie pas ma za zadanie ściągnąć stichar i epitrachilion i w
ten sposób umoŜliwić wygodne odprawianie Liturgii Świętej. Symboliczne
znaczenie tej szaty bardzo dobrze oddaje modlitwa kapłana czytana przed
nałoŜeniem pasa:
Błogosłowony Bóg nasz, Który opasał mnie mocą i połoŜy drogę
moją, pokrzepiając nogi moje, jako jelenie, i na wysokich miejscach stawiając mnie.
Pas symbolizuje równieŜ ręcznik, którym obwiązał się Chrystus przed
ostatnią wieczerzą, gdy umył apostołom nogi. W praktyce liturgicznej
uŜywany był od samego początku
[ Pobierz całość w formacie PDF ]